Ο εγκέφαλος βρίσκεται τοποθετημένος στην κορυφή ενός στενού μίσχου από τον οποίο ξεκινούν άλλοι δευτερεύοντες μίσχοι. Όταν κοιτάξουμε με το μικροσκόπιο, βλέπουμε πως 86 νεύρα τον συνδέουν με κάθε περιοχή του σώματος.
Καθένα από τα 13 δισεκατομμύρια εγκεφαλικά μας κύτταρα χωρίζεται σε πολλαπλές διακλαδώσεις που τα πλοκάμια τους απλώνονται συνεχώς, φουσκώνουν και μαζεύονται. Για παράδειγμα, καθώς διαβάζουμε, οι ίνες αυτές στο βάθος το κρανίου μας ταλαντεύονται αργά, σαν φύκια που τ' ανασηκώνει ελαφρά το νερό.
Το γεγονός ότι ζούμε οφείλεται στο ότι ο εγκέφαλός μας εξασφαλίζει στο σώμα μας μια βιολογική ισορροπία ανάμεσα στη γέννηση και την αποσύνθεση. Ένα κομμάτι μας πεθαίνει και ξαναγεννιέται συνεχώς. Κάθε δευτερόλεπτο τρία εκατομμύρια ερυθρά αιμοσφαίρια πεθαίνουν, ενώ άλλα τρία εκατομμύρια γεννιούνται και τ' αντικαθιστούν. Μπορεί η σιλουέτα μας να μην αλλάζει αλλά όλα τ' άλλα, οι μυς, οι τένοντες, το δέρμα, το λίπος, τα αιμοφόρα αγγεία, όλα ανανεώνονται κάθε επτά χρόνια.
Ο εγκέφαλος είναι το ρυθμιστικό κέντρο του πιο πολύπλοκου δικτύου επικοινωνίας του κόσμου και δέχεται συνεχώς ένα κύμα από ειδήσεις. Ξέρει πως η καρδιά πρέπει να χτυπήσει κάπου 70 φορές το λεπτό, ότι η θερμοκρασία του σώματος πρέπει να είναι 37 περίπου βαθμοί, ότι ο άνθρωπος πρέπει να εισπνέει και να εκπνέει 16-20 φορές το λεπτό κι ότι το σώμα χρειάζεται ένα γραμμάριο σακχάρου για κάθε λίτρο αίματος. Αν υπάρχει αυξημένη γλυκόζη στο αίμα, ο εγκέφαλος δίνει εντολή για έκκριση ινσουλίνης από το πάγκρεαςγια να φέρει τα φυσιολογικά επίπεδα. Αν πάλι εκκρίνει πολύ λίγο, τότε θα ζητήσει από το συκώτι το ανάλογο απόθεμα.
Πληροφοριοδότες του είναι τα όργανα των αισθήσεων, σκοποί τοποθετημένοι στα στρατηγικά σημεία του σώματος : 3 - 4 εκατομμύρια σημεία ευαίσθητα στον πόνο, 500.000 ανιχνευτές της αφής και 200.000 παρατηρητές της θερμοκρασίας. Είναι μικροσκοπικά όργανα που μαζί με τ' αυτιά, τα μάτια τη μύτη και τη γλώσσα είναι παράθυρα ανοιχτά προς τον έξω κόσμο, τους ήχους, το φως, τις μυρωδιές κι όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα που ανεβάζουν τον αριθμό των αισθήσεών μας σε πέντε, και με την κάθε μία με πολλές δυνατότητες.
Κάθε αίσθηση πάλι μεταδίδει τα μυνήματά της με τις αισθητικές ίνες στο φλοιό του εγκεφάλου. Ο φλοιός είναι για τον εγκέφαλο ότι ο θόλος για μια εκκλησία. Είναι αναδιπλωμένος, γεμάτος πτυχές σαν το εσωτερικό ενός καρυδιού. Αλλά αν τον ξεδιπλώναμε και τον απλώναμε, θα είχαμε μπροστά μας ένα χάρτη μεγάλο σα σελίδα εφημερίδας.
Το κάθε τι μεταφέρεται στον εγκέφαλο. Όταν ακούμε μουσική, οι παλμικές δονήσεις που αντιπροσωπεύουν τις νότες, μεταδίδονται σε μια ζώνη του φλοιού που είναι τα πλήκτρα του εγκεφάλου. Όταν πάλι βάζουμε το πόδι μας στο νερό για να δοκιμάσουμε τη θερμότητά του, ένα άλλο ηλεκτρικό σώμα έρχεται σε επαφή με μία άλλη ζώνη του φλοιού. Κάθε αίσθηση έχει έτσι την δική της περιοχή στο φλοιό του εγκεφάλου.
.
Τα ημισφαίρια του εγκεφάλου
Ο ψυχολόγος Δρ. Roger Sperry, που πήρε το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής 1981 για την ανακάλυψη της λειτουργικής εξιδείκευσης των ημισφαιρίων του εγκεφάλου, έγραψε σχετικά : " Κάθε ημισφαίριο του ανθρώπινου εγκεφάλου έχει τις δικές του ιδιαίτερες αισθήσεις, αντιλήψεις σκέψεις και ιδέες, που είναι όλες αποκομμένες από τις αντίστοιχες εμπειρίες του άλλου ημισφαιρίου...από πολλές απόψεις, κάθε αποκομμένο ημισφαίριο φαίνεται να έχει ξεχωριστή, δική του νόηση."
Ασκήσεις για έναν ισορροπημένο εγκέφαλο
Philip Cartier - Ken Russel
Ο εγκέφαλος ρυθμίζει επίσης και τις κινήσεις των μυών και κρατάει τον έλεγχο της ισορροπίας. Τα κινητικά νευρικά κύτταρα φορτίζονται με ηλεκτρισμό κι εκφορτίζονται 5 - 10 φορές το δευτερόλεπτο και κινούν τους μύες κατα βούληση. Ορισμένοι από αυτούς δεν παύουν ποτέ να εργάζονται.
Το γεγονός ότι στεκόμαστε όρθιοι, οφείλεται στον εγκέφαλο. Κι όταν στεκόμαστε όρθιοι ο εγκέφαλος κρατάει σ' επιφυλακή 200 μύες. Ρυθμίζει τις λεπτότερες μυϊκές κινήσεις. Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί ήδη το ένα τέταρτο του οξυγόνου που παίρνουμε κι έχει τέτοια απληστία για σάκχαρο, ώστε σε περίπτωση απόλυτης νηστείας παίρνει όλη τη γλυκόζη των αιμοφόρων αγγείων και στερεί ολόκληρο το σώμα για να επωφεληθεί αυτός.
Κάθε φορά που εισπνέουμε, εκατομμύρια κύτταρα πεθαίνουν. Αλλά για να μπορέσουν ν' αντικατασταθούν αμέσως, πρέπει να προστατευθούν και να διατηρηθούν ορισμένες χημικές ισορροπίες. Ο εγκέφαλος έχει το μετρητή του που είναι μεγάλος σαν ένα κομμάτι ζάχαρη : τον υποθάλαμο. Αυτός συντονίζει τους χτύπους της καρδιάς, τον ρυθμό της αναπνοής, τους κύκλους του ύπνου, τις σεξουαλικές λειτουργίες. Αυτός ερεθιζόμενος μας κάνει να κοκκινίζουμε, να νοιώθουμε οργή, φόβο κλπ.
Εμείς βλέπουμε τον κόσμο να κινείται, αλλά ο εγκέφαλος τον φωτογραφίζει σε ακίνητες σκηνές. Και σε όλη μας τη ζωή ο εγκέφαλός μας παίρνει με τον τρόπο αυτό δισεκατομμύρια φωτογραφίες και τις ταξινομεί σαν σε ένα οικογενειακό άλμπουμ που μπορεί να ξεφυλλίσει κανείς όποια ώρα θέλει. Η δουλειά της διατήρησης των αναμνήσεων πρέπει ν' αποδοθεί στο επίπεδο των μικροσκοπικών κυττάρων και κυρίως στις πρωτεϊνες κάθε εγκεφαλικού κυττάρου. Ο εγκέφαλος περιέχει δισεκατομμύρια των δισεκατομμυρίων τέτοια μικροσκοπικά κύτταρα που αναπαράγονται μόνα τους.
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η μνήμη επιζεί ακόμα και μετά την καταστροφή μεγάλων τμημάτων το εγκεφάλου. Οι επιστήμονες έκαναν συνεπώς τη σκέψη πως οι αναμνήσεις θ πρέπει να καταγράφονται " εις διπλούν " και στα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια.
Απ' όλα τα όργανα του σώματός μας ο εγκέφαλος είναι το μόνο που μπορεί να συγκριθεί με μηχανή. Όπως μια ηλεκτρονική μηχανή, μπορεί κι αυτός να λύσει ποικίλα μαθηματικά προβλήματα. Για όλες μας τις κινήσεις ο εγκέφαλος κάνει τους υπολογισμούς που πρέπει, αλάνθαστα.
Όταν βγαίνουμε απότομα στο φως, οι κόρες των ματιών μας συστέλλονται αυτόματα έτσι ώστε το έντονο φως να μην τις ενοχλεί. Η αντανακλαστική αυτή λειτουργία δείχνει πως ο εγκέφαλος έκανε έναν υπολογισμό κι έδωσε με καταπληκτική ταχύτητα την απάντηση στο πρόβλημα που του τέθηκε. Κι απαντήσεις σαν κι αυτές ο εγκέφαλος δίνει κάθε στιγμή.
Ο Δρ. Ουώρεν Μακ Κούλοκ υπολόγισε πως ο υψηλότερος ουρανοξύστης του κόσμου, δεν θα ήταν αρκετός για να χωρέσει έναν ηλεκτρονικό εγκέφαλο που θα είχε τόσα σωληνάκια, όσα νευρικά κύτταρα περιέχει ο εγκέφαλός μας κι ότι θα χρειαζόταν οι καταρράκτες του Νιαγάρα για να τον τροφοδοτήσουν με ηλεκτρισμό.
.
Δίκτυο νευρικών ινών
Ο άνθρωπος θα μπορεί να γιατρεύει, από μόνος του, τις αρρώστιες του, μόνο με τη σκέψη. Ήδη, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος έχει και τώρα αυτή την ικανότητα, αλλά δεν εκπαιδεύει κατάλληλα τον θαυμάσιο και παντοδύναμο εγκέφαλό του.
Γιώργης Καραφουλίδης, Υπνωτισμός, Δρόμων 2007
Για να πάρουμε μια μικρή ιδέα του τι γίνεται ασταμάτητα μέσα στον εγκέφαλο, ας φανταστούμε 1000 τηλεφωνικούς πίνακες, που ο καθένας τους μπορεί να εξυπηρετήσει μια πολιτεία μεγάλη σαν την Νέα Υόρκη, και οι οποίοι δουλεύουν συγχρόνως λαμβάνοντας και μεταβιβάζοντας αιτήσεις, ερωτήματα, διαταγές.
Πως γίνεται αυτό ; Κάθε κύτταρο του εγκεφάλου διαθέτει δύο μικροσκοπικά νευρικά νημάτια τα οποία περιπλέκονται στα νημάτια δύο γειτονικών κυττάρων. Τα νημάτια αυτά μπορεί να είναι συνδεδεμένα σε αμέτρητους συνδυασμούς. Έτσι δημιουργούνται χιλιάδες " ηλεκτρικά " κυκλώματα τα οποία σε κλάσμα δευτερολέπτου, μπορούν να μεταβιβάσουν στον εγκέφαλο έναν ερεθισμό, μια ανάμνηση, μια ιδέα.
Εφ' όσον όμως τα αισθητήρια όργανα μας αναφέρουν ατόματα το κάθε τι που βλέπουμε, ακούμε, μυρίζουμε κλπ., η ποσότητα των παραστάσεών μας θα ήταν ασφυκτικά μεγάλη, αν δεν υπήρχε ένα σύστημα διαλογής των παραστάσεων αυτών. Ευτυχώς, σε πολλά σημεία του νευρικού μας συστήματος, υπάρχουν μικροσκοπικά " χάσματα ", διακόπές της αλυσίδας, οι οποίες κρατάνε εκατομμύρια, μικρότερου ενδιαφέροντος " μυνήματα ", και δεν τους επιτρέπουν να φτάσουν στον εγκέφαλο.
Τρία είναι τα κυριότερα " κέντρα μυνημάτων " στον εγκέφαλο : ο προμήκης μυελός που ελέγχει τις αυτόματες λειτουργίες ( καρδιά, αναπνοή, σφύξεις ), ο κυρίως εγκέφαλος που είναι η έδρα της συνείδησης της μνήμης και του λογικού και τέλος η παρεγκεφαλίδα που ελέγχει τις " ηθελημένες " κινήσεις των μυώνων. Κάθε μέλος του σώματος απασχολεί μια περιοχή του εγκεφάλου ανάλογη σε έκταση με το μέγεθος του συνειδητού ελέγχου που απαιτεί. Π.χ. τα χέρια και τα δάχτυλα, που μπορούν να εκτελέσουν πολύπλοκες κινήσεις, απασχολούν πολύ μεγαλύτερη περιοχή του εγκεφάλου.
Πηγές στοιχείων : Γιώργης Καραφουλίδης, Υπνωτισμός, Δρόμων 2007 και το βιβλίο που ήδη αναφέρθηκε.
Το εσωτερικό μάτι
Ομοιώματα άγριων αλόγων
