Νοητικός έλεγχος

Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, ο υπνωτισμός είχε γίνει μόδα στα αριστοκρατικά παρισινά σαλόνια. Σ' αυτή τη λιθογραφία της εποχής, ο υπνωτιστής Πουϊσεγκύρ δίνει την εντολή σ' έναν υπνωτισμένο να πιεί νερό από ένα πιάτο σαν το σκύλο, ενώ ο Μαρκήσιος κι η συντροφιά του παρακολουθούν τη σκηνή.

Ο νοητικός έλεγχος είναι ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών τακτικών που υπονομεύουν ή ανατρέπουν τον έλεγχο της σκέψης, της συμπεριφοράς, των συναισθημάτων ή των αποφάσεων ενός ατόμου.
Αποτελεί κεντρικό αντικείμενο μελέτης των ψυχολόγων, των νευροεπιστημόνων και των κοινωνιoλόγων, και μεταξύ τους υπάρχει ένα πλήθος αμφιλεγόμενων απόψεων και μεθόδων με τις οποίες μπορεί να επιτευχθεί ( με τρόπο που γίνεται άμεσα ή όχι αντιληπτός ).
Το θέμα του νοητικού ελέγχου έχει συζητηθεί σχετικά με την θρησκεία, την πολιτική, τους αιχμάλωτους πολέμου, τον ολοκληρωτισμό, τις άκρως μυστικές δραστηριότητες κατασκοπείας, την διαχείρηση των νευρικών κυτάρων, τη δογματική λατρεία, την τρομοκρατία, την γονική αποξένωση, ακόμα και το σύνδρομο του κακοποιημένου ανθρώπου.

Ως νόμιμη τακτική άμυνας απορρίφθηκε από το δικαστήριο στην περίπτωση της Patty Hearst, και σε άλλα δικαστήρια για περιπτώσεις στις οποίες είχαν εμπλακεί Νέα Θρησκευτικά Κινήματα.
Τα ζητήματα νοητικού ελέγχου εγείρουν επίσης ηθικά ερωτήματα που συνδέονται με την ελεύθερη βούληση.
Οι θεωρίες νοητικού ελέγχου βασίζονται στην προϋπόθεση ότι μια εξωτερική πηγή μπορεί να επηρεάσει δραστικά ή και να ελέγξει τη σκέψη, τη συμπεριφορά ή την συνείδηση ενός ατόμου. Οι θεωρίες αυτές έχουν ηθικές και νομικές συνέπειες. Το πιο απλό παράδειγμα νοητικού ελέγχου είναι ίσως ο υπνωτισμός, μια πρακτική ευρέως αποδεκτή για λόγους ψυχαγωγίας και ψυχολογικής αποκατάστασης.

Περιεχόμενα :
1. Θεωρητικά μοντέλα και μέθοδοι
1.1. Το μοντέλο αναμόρφωσης της σκέψης του Lifton
1.2. Οι θεωρίες νοητικού ελέγχου του William Sargant
1.3. Οι προϋποθέσεις νοητικού ελέγχου της Margaret Singer
1.4. Το μοντέλο BITE του Steven Hassan
1.5. Τακτικές κοινωνικής ψυχολογίας
1.6. Ο επηρεασμός της κοινωνικής ψυχολογίας σύμφωνα με τον Stahelski
1.7. Παρασυνειδησιακή διαφήμιση
2. Λατρευτικά δόγματα και νοητικός έλεχος : αντιπαραθέσεις
3. Νόμιμες εκδόσεις

Πηγές στοιχείων : Free dictionary, Γιώργης Καραφουλίδης , Υπνωτισμός, Δρόμων 2007.

Μετάφραση από τ' αγγλικά : Σ. Πάνου, Αύγουστος 2009.

Ιστορία της ανατομίας - 6

Χειρουργείο από απόσταση

Φοιτητής του Κέντρου Έρευνας Ames της NASA στην Καλιφόρνια, κάνει πρακτική εξάσκηση εικονικού χειρουργείου πάνω σε τρισδιάστατη εικόνα ποντικού. Η NASA ελπίζει ότι τα εργαλεία αυτά θα χρησιμεύσουν μια μέρα για την θεραπεία των άστροναυτών και των ταξιδιωτών του διαστήματος.

Έτσι δημιουργήθηκαν οι βάσεις της σύγχρονης βιολογικής και λειτουργικής χειρουργικής, που αν και πρέπει ν' αναφέρεται πάντα στην τοπογραφική ανατομία ως πολύτιμο οδηγό για το δρόμο που πρέπει ν' ακολουθήσει το νυστέρι για να φτάσει στα πιο βαθιά κρυμμένα όργανα, απαιτεί ωστόσο μελέτη που θα παίρνει υπόψη της όχι μόνο τα δεδομένα της φυσιολογικής και παθολογικής ανατομίας, αλλά κι εκείνα που παρέχει η φυσιολογία ( μελέτη των οργανικών λειτουργιών ), η ακτινολογική ανατομία και προπάντων η δυναμική, ζωντανή παρατήρηση των οργάνων, όπως γίνεται κατά τη διάρκεια των χειρουργικών επεμβάσεων.

Οι ερευνητές επομένως, συγκεντρώνοντας την προσοχή τους στην παρατήρηση των ζώντων οργάνων, που υπόκεινται στους φυσικούς νόμους της φυσιολογίας, επεξεργάστηκαν εκ νέου τα δεδομένα της παθολογίας κι απέδειξαν ότι για την πλήρη γνώση ενός οργάνου, δεν αρκεί μια απλή ανατομή, δεν αρκεί να γνωρίζουμε τ' όνομά του, τη θέση του, την εξωτερική κι εσωτερική του διαμόρφωση ( μορφολογία ), τις σχέσεις του, λιγότερο ή περισσότερο στενές, με άλλα κοντινά όργανα, αλλά είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τη σημασία που το όργανο αυτό έχει μέσα στη γενική μορφολογία.

Τον καθορισμό αυτό κατέστησε δυνατό η βοήθεια που πρόσφερε η συγκριτική ανατομία κι η εμβρυολογία : η πρώτη υποδεικνύοντας τις αργές και διαδοχικές μεταμορφώσεις που υφίστανται τα όργανα στο πέρασμα - δια της ζωολογικής κλίμακας - από το ένα στο άλλο ζωϊκό είδος ( φυλογενητική ανάπτυξη ) κι η δεύτερη, αποκαλύπτοντας τα διάφορα στάδια από τα οποία πέρασαν, στο μεμονωμένο άτομο, τα όργανα, από την εποχή της διαφοροποιήσεώς τους ως την πλήρη ανάπτυξή τους ( οντογενητική ανάπτυξη ).

Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, National Geographic.

Ιστορία της ανατομίας - 5

Απόδοση φόρου τιμής στον Pasteur από το γαλλικό περιοδικό Le Petit Journal, το 1895. Η κορδέλα του αγγέλου φέρει την αφιέρωση " από ένα ευγνώμων σύμπαν ".

Τον 18ο και 19ο αιώνα, η τεχνική πρόοδος και η απαγκίστρωση της επιστημονικής σκέψης από προκαταλήψεις φιλοσοφικής ή θεολογικής φύσης, οδήγησαν στην κατάταξη της τεράστιας ποσότητας των πληροφοριών που είχαν συγκεντρωθεί και στην υποδιαίρεση της ανατομίας σε πολλούς ιδιαίτερους κλάδους.

Έγινε ήδη λόγος για τη μικροσκοπική και χειρουργική ανατομία που εγκαινιάστηκαν τον 17ο αιώνα. Η όλο και λεπτομερέστερη μελέτη της τεχνικής χειρουργικής, οδήγησε στη διάκριση της ανατομίας σε θεωρητική και πρακτική και προσέδωσε μεγάλη σημασία στην τοπογραφική ανατομία, που είχε ανάμεσα στους πρώτους θεράποντές της τον Βιτσένζο Μαλακάρνε ( 1744 - 1816 ) και τον Αντόνιο Σκάρπα ( 1752 - 1823 ). Την ανατομικοκλινική μέθοδο μελέτης του πτώματος ως το ασφαλέστερο μέσο έρευνας των ανατομικών αλλοιώσεων που προκάλεσε η νόσος, εισήγαγε ο Τζιοβάνι Μπατίστα Μοργκάνι ( 1682 - 1771 ).

Εμφανίζεται έτσι η παθολογική ανατομία που πήρε αυτό το όνομα γιατί σκοπός της ήταν η διαπίστωση κι η εξήγηση των παθολογικών καταστάσεων με την εξέταση των ανατομικών μεταβολών που αυτές προκαλούν στα όργανα και στους ιστούς, μεταβολές υπεύθυνες, με τη σειρά τους, για τις λειτουργικές αλλοιώσεις που συνθέτουν την κλινική εικόνα κάθε αρρώστιας. Με αυτόν τον τρόπο έγιναν οι μεγάλες ανακαλύψεις της κυτταρικής παθολογίας ( δηλαδή των εσώτερων αλλοιώσεων των κυττάρων, των ιστών και των οργάνων ) , χάρη στο έργο του Ρούντολφ Βίρχωφ ( 1821 - 1902 ) και οι όχι λιγότερο σημαντικές γύρω στους υπεύθυνους παράγοντες ( βακτηρίδια, μικρόβια ) των λοιμωδών νόσων, με το έργο του Λουί Παστέρ ( 1822 - 1895 ) και του Ρόμπερτ Κωχ ( 1843 - 1910 ).

Εξάλλου, ο Ξαβιέ Μπισά ( 1711 - 1802 ) συγγραφέας της Γενικής ανατομίας εφηρμοσμένης στην φυσιολογία και την ιατρική, άνοιγε το δρόμο για τη συστηματική ανατομία του ανθρώπου, που προχωρώντας στη μέλέτη των φαινομένων της ζωής των κυττάρων, έφθανε στον ελπιδοφόρο δρόμο της καλλιέργειας των ιστών. Έτσι, από την κλασσική " στατική " ανατομία του παρελθόντος, έγινε δυνατό βαθμιαία το πέρασμα στη σύγχρονη " δυναμική " ανατομία. Αυτή την κατεύθυνση ακολούθησε κι η κλινική ανατομία, που έχοντας αντλήσει ως τότε τις παρατηρήσεις της μόνο από το πτώμα, παρουσίαζε αναγκαστικά μια πραγματικότητα παραμορφωμένη, τείνοντας να εμφανίσει αμετάβλητες καταστάσεις, ακινητοποιημένες από τον θάνατο, ενώ η ζωή είναι κίνηση, αλλαγή μορφής και θέσης.
Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, Το βιβλίο των επιστημών, Αλεξάνδρεια 2005.

Ιστορία της ανατομίας - 4

Rembrand , Μάθημα ανατομίας ( 1632 )

Στον πίνακα αυτό απεικονίζεται ο διάσημος Ολλανδός γιατρός , ανατόμος και συγγραφέας σημαντικών έργων Νικόλαος Τούλπ ( 1593 – 1674 ), περιβαλλόμενος από τους μαθητές του.

Βασιλική Πινακοθήκη της Χάγης

Η νέα ανατομία της Αναγέννησης κι ειδικά οι εργασίες του Βεσάλιου απέδειξαν ότι ο Γαληνός είχε άδικο και τόνισαν την ανάγκη μιας εξαρχής αντιμετώπισης του προβλήματος.
Ο Άγγλος Γουίλιαμ Χάρβεϊ, που σπούδασε στην Πάδουα, θα συνδυάσει την ανατομική παράδοση της Ιταλίας με το νέο ενδιαφέρον για τη μηχανική και την πειραματική επιστήμη, που άρχισε να γεννιέται στην Αγγλία. Το έργο του Περί της κίνησης της καρδιάς και του αίματος στα ζώα ( Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus, 1628 ) είναι ταυτόχρονα πραγματεία ανατομίας και φυσιολογίας, όπου δίπλα στα συνηθισμένα προβλήματα ανατομής και την περιγραφή μεμονωμένων οργάνων, γίνεται μια πραγματική έρευνα του μηχανισμού της κυκλοφορίας του αίματος, έρευνα που βασίζεται σε πειράματα στα οποία το σώμα θεωρείται σαν μια υδραυλική μηχανή.
Η εφεύρεση του μικροσκοπίου επέτρεψε στον Marcello Malpigni ( 1628 – 1694 ) μ’ αποδείξει τη θεωρία του Χάρβεϊ περί της κυκλοφορίας του αίματος και ν’ ανακαλύψει την πιο λεπτή υφή των διάφορων οργάνων, δημιουργώντας έτσι τη μικροσκοπική ανατομική μελέτη.
Από την πλευρά του, ο σύγχρονος του Gaspare Axelli ( 1608 – 1692 ) επεσήμανε τα λεμφαγγεία, που περιέγραψε αργότερα ο Paolo Mascagni από την Πίζα (1752 – 1815 ) ενώ ο χειρούργος της Ρώμης Bernardino Gheca ( 1620 – 1690 ) δημοσίευσε μια συλλογή ανατομικών πληροφοριών, στην οποία για πρώτη φορά αναφέρεται ο όρος της χειρουργικής ανατομίας.
Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972 κι οι ιατοσελίδες που ήδη αναφέρθηκαν.

Ιστορία της ανατομίας - 3

Γενικός ανατομικός πίνακας του ανθρωπίνου μυϊκού συστήματος, από το έργο του Βέλγου Andreas Vesalius " De Humani Corpus Fabrica ", 1543.
Κατά βάθος κριτική του Γαληνού, έκανε ο Βέλγος γιατρός Αντρέας Βεσάλιος. Για χρόνια εργάστηκε αδιάκοπα ανατέμνοντας πτώματα και περιέγραψε με λεπτομέρειες την εσώτερη δομή του ανθρωπίνου σώματος, επεξηγώντας τις εργασίες του με σχέδια, από τα οποία άλλα έκανε ο ίδιος κι άλλα ο Βέλγος Γιαν Βαν Καλκάρ, μαθητής του Τισιανού.

Η εργασία του Περί κατασκευής του ανθρωπίνου σώματος δημοσιεύτηκε στη Βασιλεία το 1543, τον ίδιο χρόνο με το Περί περιστροφής των ουρανίων σωμάτων του Κοπέρνικου και είναι το πρώτο πραγματικό σύγγραμμα ανατομίας που βασίστηκε σε απ' ευθείας παρατήρηση του ανθρωπίνου σώματος. Η διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στους γιατρούς, καλλιτέχνες κι ερευνητές, ξένους και Ιταλούς, και το έργο του συνεχίστηκε από αντάξιους οπαδούς του, μεταξύ των οποίων ο Gabrielle Falloppio ( 1523 - 1562 ) , διάσημος για τις μελέτες του γύρω από τους οφθσλμοκίνητους μυς, στο τύμπανο και στα γεννητικά όργανα, καθώς κι ο Gerolamo De Fabrizio D' Acquapedente ( 1533 - 1619 ) που δίδαξε Ανατομία στην Πάδουα επί 50 χρόνια, έκτισε το ανατομικό αμφιθέατρο - που υπάρχει ακόμα - και μνημονεύεται για την ακριβή περιγραφή των φλεβικών βαλβίδων.

Από τότε, η εξέλιξη της ανατομίας δεν γνώρισε ανάπαυλα. Ο Berengario Da Carpi στη Μπολώνια κι ο Βαρθολομαίος Ευστάχιος στη Ρώμη προώθησαν τις γνώσεις για τη σκωληκοειδή απόφυση και το θύμο ο ένας, για τους ακουστικούς πόρους ο άλλος. Ο Ευστάχιος είναι επίσης ονομαστός για την ακριβή εικονογράφηση των Ανατομικών πινάκων του ( Tabulae anatomicae ).
Πηγή στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972 κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκε.

Ιστορία της ανατομίας - 2

Σελίδα άπό το βιβλίο χειρουργικής του Ρογήρου από το Σαλέρνο, όπου εικονίζονται ασθενείς που περιμένουν τη σειρά τους για να δεχτούν ιατρική περίθαλψη. Κατά τον 12ο αιώνα, η Ιταλική πόλη του Σαλέρνο απέκτησε την την πρώτη ιατρική σχολή της Ευρώπης.

Τον 11ο αιώνα σημειώθηκε μια αναβίωση του ενδιαφέροντος για τη μελέτη του ανθρωπίνου σώματος στην Ιταλία, στην περίφημη Ιατρική του Σαλέρνο, χάρη στην εργασία ενός Σαρακηνού, του Κωνσταντίνου του Αφρικανού, ο οποίος κατά την παραμονή του στο μοναστήρι του Κασσίνο είχε μεταφράσει λατινικά τα κείμενα των Ελλήνων γιατρών, που τα γνώριζε από Αραβικές μεταφρασεις.

Αργότερα, πλήθος γιατρών του Μεσαίωνα, διακύρηξαν ότι η ανατομία είναι το ουσιαστικό βάθρο της χειρουργικής, όπως είχε υποστηρίξει κι ο ίδιος ο Γαληνός, όταν έγραφε πως " από άγνοια της ανατομίας μπορεί να είμαστε υπερβολικά δειλοί στις εύκολες εγχειρίσεις, ασύνετοι και τολμηροί στις πιο δύσκολες κι αβέβαιες ".

Αποφασιστικό στοιχείο για την ανάπτυξη της ανατομικής επιστήμης υπήρξε ένα διάταγμα ( 1240 ) του Φρειδερίκου Β', που θέσπισε ως υποχρεωτική την πρακτική εξάσκηση στην ανατομία στην Ιατρική σχολή της Νεάπολης. Ύστερα από μισό και πλέον αιώνα, στη Μπολώνια, ο Μοντίνο Ντε Λιούτσι έκανε τις πρώτες ανατομές πτωμάτων για διδακτικούς σκοπούς και το 1316 δημοσίευσε ένα μικρό εγχειρίδιο περί αυτοψίας.

Στην Αναγέννηση, την πρόοδο των ανατομικών μελετών ευνόησε, εκτός από το ιδιαίτερο κλίμα της εποχής, η εκ νέου " ανακάλυψη " των πρωτοτύπων ελληνικών και λατινικών κειμένων και μια καινούργια στάση της Εκκλησίας απέναντι στην ανατομή των πτωμάτων.

Μεγάλο ενδιαφέρον για τη δομή του ανθρωπίνου σώματος εκδηλώνουν κασλλιτέχνες όπως ο Άλμπρεχτ Ντύρερ, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ραφαήλ κι ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ιδιαίτερα τα ανατομικά σχέδια του Λεονάρντο αποτελούν μια από τις σοβαρότερες προσφορές στην προσπάθεια ν' απαλλαγεί η ανθρωπότητα από την αδιαφιλονίκητη αυθεντία του Γαληνού. Οι μελέτες του Λεονάρντο για το μυϊκό σύστημα, οι πρωτότυπες μέθοδοι ανατομής, οι ανατομικές του ανακαλύψεις, τον τοποθετούν μεταξύ των μεγαλύτερων ανατόμων.
Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, Το βιβλίο των επιστημών, Αλεξάνδρεια 2005 κι οι ιστοσελίδες που ήδη αναφέρθηκαν.