Ιστορία της κατασκοπείας - 1

Η παλαιότερη απεικόνιση κατασκόπων : Σκηνή από ανάγλυφο του Μεγάλου Ταμπλό στον Ναό του Αμπού Σιμπέλ ( 13ος αιώνας π.Χ. ) που απεικονίζει τη μάχη του Καντές. Οι δύο γονατιστές φιγούρες είναι Χετταίοι κατάσκοποι τους οποίους χτυπούν οι αξιωματικοί του Ραμσή.

Οι κατάσκοποι έχουν αποκτήσει μια ιδιαιτέρως απεχθή φήμη ως προδότες κι ηθικά διεφθαρμένοι.

Η παλαιότερη σωζόμενη αναφορά στην κατασκοπεία ανάγεται στην εποχή του πολέμου του φαραώ Ραμσή με τους Χετταίους και στη μάχη του Καντές ( περ. 1274. π.Χ. ).
Αν κι οι κατάσκοποι είναι πιο γνωστοί ως συλλέκτες πληροφοριών, συχνά χρησιμοποιούνται και για τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, προκειμένου να παραπλανήσουν τους αντιπάλους. Έτσι, ο Χετταίος βασιλιάς Μουταβάλις ( βασίλεψε περίπου από το 1295 έως το 1271 π.Χ. ), έστειλε στο στρατόπεδο των Αιγυπτίων δύο κατασκόπους μεταμφιεσμένους σε λιποτάκτες, με αποστολή να πείσουν τον Φαραώ ότι ο στρατός των Χετταίων ήταν ακόμη μακριά. Ο Ραμσής πίστεψε την ιστορία τους, με αποτέλεσμα να οδηγήσει ένα τμήμα του στρατού του σε μια ενέδρα των Χετταίων. Ευτυχώς για τον Φαραώ, κατάφερε να συλλάβει δύο ακόμα Χετταίους κατασκόπους και τους παρέδωσε στους αξιωματικούς του για ανάκριση.
Μετά από ξυλοδαρμό, οι Χετταίοι αποκάλυψαν ότι είχε στηθεί ενέδρα για την εμπροσθοφυλακή του Ραμσή: η αποκάλυψη αυτή επέτρεψε στον Φαραώ να καλέσει ενισχύσεις και ν’ αποφύγει την καταστροφή στη μάχη που έγινε γνωστή ως μάχη του Καντές.

.

Σαμψών και Δαλιδά ( 1609-10 )

Peter Paul Rubens ( 1577 - 1640 )

Σε ότι αφορά τις ιστορίες κατασκοπείας, η Βίβλος είναι μία από τις πιο πλούσιες πηγές. Εκεί εντοπίζουμε και την πρώτη γυναίκα μυστική πράκτορα της ιστορίας, τη Δαλιδά.

Για να θυμηθούμε τον μύθο, ο Σαμψών είχε γεννηθεί με προορισμό να τερματίσει την καταπίεση των Ισραηλιτών από τους Φιλισταίους. Ο Σαμψών ήταν φοβερά δυνατός, σε σημείο που έλεγαν πως είχε νικήσει χίλιους άντρες οπλισμένος μόνο " με την σιαγόνα ενός γαϊδάρου". Μια άλλη φορά έδειξε τη δύναμή του όταν τον ανακάλυψαν στο σπίτι μιας πόρνης, στην εχθρική πόλη της Γάζας. Για ν' αποφύγει τη σύλληψη - ή κάποια ακόμα χειρότερη μοίρα - γκρέμισε τις πύλες της πόλης με τα χέρια του και ξέφυγε. Μη μπορώντας να νικήσουν έναν τόσο δυνατό πολεμιστή, οι Φιλισταίοι αναζήτησαν πιο δόλια μέσα.

Η ευκαιρία τους δόθηκε όταν ο Σαμψών ερωτεύτηκε μια γυναίκα από την κοιλάδα Σορίκ, τη Δαλιδά. Οι άρχοντες των Φιλισταίων ζήτησαν τη βοήθειά της : " προσπάθησε να τον κάνεις να σου αποκαλύψει το μυστικό της δύναμής του" της είπαν, " και πως μπορούμε να τον νικήσουμε και να τον συλλάβουμε - αν το καταφέρεις, θα σου δώσουμε χίλια εκατό ασημένια νομίσματα ο καθένας".

Η συνέχεια της ιστορίας είναι γνωστή. Η Δαλιδά συμφώνησε και τελικά έπεισε τον Σαμψών να της αποκαλύψει το μυστικό : δεν είχε ξυρίσει ποτέ το κεφάλι του και στα μαλλιά του βρισκόταν όλη η δύναμή του. Η Δαλιδά επικοινώνησε με τους Φιλισταίους και κάποια νύχτα που ο Σαμψών αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά της, φώναξε κάποιον που του ξύρισε τις 7 του πλεξούδες.

Αδύναμος πια, Ο Σαμψών δεν κατάφερε ν' αντισταθεί κι οι Φιλισταίοι τον συνέλαβαν, τον τύφλωσαν και τον έδεσαν με μπρούτζινες αλυσίδες.

.

Το κέντρο του έρωτα ( 2005 )

Yan Pei-Ming ( 1960 )

Γυναίκες πράκτορες αναφέρονται και στην ιστορία της αρχαίας Κίνας. Μία απ' αυτές ανήκει στο τέλος της περιόδου της " Άνοιξης και του Φθινοπώρου" ( 770 - 476 π.Χ. ).

Το κράτος Γου είχε κατακτήσει το γειτονικό κράτος Γιούε κι είχε αιχμαλωτίσει τον βασιλιά του, Γκόου Τζιάν ( βασίλεψε μεταξύ του 496 και του 465 π.Χ. ). Όταν ο Γκόου Τζιάν απελευθερώθηκε, θέλησε να πάρει εκδίκηση, όμως γνώριζε ότι η χώρα του δεν ήταν ακόμα αρκετά ισχυρή ώστε να πολεμήσει με το Γου. Έτσι, ο βασιλιάς έβαλε σ' εφαρμογή ένα σχέδιο για ν' αποδυναμώσει το εχθρικό κράτος " εκ των έσω" : ζήτησε από τον πρωθυπουργό να του βρει τις δέκα πιο όμορφες γυναίκες του βασιλείου του κι έστειλε δύο απ' αυτές στον βασιλιά του Γου, Φου Τσάι ( βασίλεψε μεταξύ του 495 και του 473 π.Χ. ) ως μέρος ενός φόρου υποταγής.

Οι δύο αυτές γυναίκες δεν ήταν συνηθισμένες παλλακίδες αλλά εκπαιδευμένες κι αποφασισμένες πράκτορες που θα έσπρωχναν τον Φου Τσάι να εξαντλήσει τις στρατιωτικές δυνάμεις του σε πολέμους με τους γείτονές του και θα φρόντιζαν να ψυχραθεί ο βασιλιάς με τον ικανό πρωθυπουργό του, τον Γου Ζισού. Καταπώς λεει ο θρύλος, οι δύο υποψήφιες ήταν η Ζένγκ Νταν κι η Σι - Σι - η δεύτερη ήταν κόρη ενός εμπόρου τσαγιού την οποία εντόπισαν οι άνθρωποι του Γκόου Τζιάν μια μέρα που έπλενε μετάξι σ' ένα ποτάμι. Επί τρία χρόνια, οι γυναίκες εκπαιδευόταν στην εθιμοτυπία της Αυλής και σε τρόπους ψυχαγωγίας ώστε να καταφέρουν να κρατήσουν τον εχθρό βασιλιά ευχαριστημένο και μακριά από τις ευθύνες του.

Με τη βοήθεια ενός διεφθαρμένου αξιωματούχου του Γου, τον οποίο δωροδόκησαν, η Σι - Σι κι η Ζένγκ Ντάνγκ παρουσιάστηκαν στην Αυλή του Φου Τσάι. Ο βασιλιάς εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από την εμφάνισή τους, ώστε, παραμερίζοντας την εθιμοτυπία, σηκώθηκε όρθιος να τις προϋπαντήσει. Ο πρωθυπουργός υποπτεύθηκε ( και πολύ σωστά ) ότι κάτι δεν πήγαινε καλά και προειδοποίησε τον βασιλιά να προσέχει, όμως ο Φου Τσάι τον αγνόησε και κατάπιε το δόλωμα : οι δύο γυναίκες τον μάγεψαν τόσο πολύ που σύντομα έχασε κάθε επαφή με τον κόσμο πέρα από τα ιδιαίτερα διαμερίσματά του. Στις κατ' ιδίαν συζητήσεις μαζί του, οι γυναίκες άρχισαν να υποσκάπτουν τον πρωθυπουργό, κι εκείνος, συνειδητοποιώντας ότι είχε πέσει θύμα μιας καλοστημένης συνομωσίας, προσπάθησε πεισματικά να ξανακερδίσει την εύνοιά του, καταγγέλοντάς τες. Δυστυχώς γι' αυτόν, ο Φου Τσάι τον είχε πια βαρεθεί και τον διέταξε ν' αυτοκτονήσει.

Χωρίς την καθοδήγηση του Γου Ζισού, η ακυβέρνητη χώρα έπεσε θύμα λιμού. Παρακινημένος από τις δύο ερωμένες του, ο Φου Τσάι κήρυξε τον πόλεμο στο γειτονικό κράτος Τσι κι ο Γκόου Τζιάν βρήκε την ευκαιρία να επιτεθεί στο Γου, καταστρέφοντας τον στρατό του μετά από εννιάχρονο πόλεμο. Στο τέλος, ο Φου Τσάι δεν ίχε άλλη επιλογή παρά ν' αυτοκτονήσει, όμως, έχοντας στο μεταξύ αντιληφθεί πως οι δύο γυναίκες ήταν κατάσκοποι του εχθρού, σκότωσε τη μία ( τη Ζένγκ Ντανγκ ).

Η άλλη, η Σι - Σι, κατάφερε να γλιτώσει κι έμεινε στην ιστορία ως μία γυναίκα που θυσιάστηκε για την πατρίδα της και ως μία από τις "τέσσερις καλλονές" που άλλαξαν την ροή της ιστορίας της Κίνας.

Πηγές στοιχείων : Terry Crowdy, Ιστορία της κατασκοπείας, Lector 2007, Εθνική πινακοθήκη Λονδίνου, Wikipedia.

Αναμόρφωση της σκέψης

Το μοντέλο αναμόρφωσης σκέψης του Lifton

Ο Robert Jay Lifton, ψυχίατρος M.D., στο βιβλίο του "Η αναμόρφωση της σκέψης κι η ψυχολογία του ολοκληρωτισμού" που εκδόθηκε το 1961, περιγράφει 8 κανόνες καταναγκασμού που κατά τη γνώμη του, μπορούν ν' αλλάξουν τη σκέψη των ατόμων εν αγνοία τους κι οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό στους αιχμαλώτους του πολέμου Κορέας - Κίνας. Οι κανόνες αυτοί περιλαμβάνουν :
Έλεγχος Milieu : Έλεγχος της πληροφόρησης και της επικοινωνίας σε ατομικό ή κοινωνικό επίπεδο, που έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση από την ευρύτερη κοινωνία σε σημαντκό βαθμό.

Μυστική χειραγώγηση : Χειρισμός εμπειριών που φαινομενικά είναι αυθόρμητες, αλλά στην πραγματικότητα σχεδιάζονται κι εκτελούνται από μια ομάδα ή τους αρχηγούς της με σκοπό ν' αποδείξουν ότι έχουν θεία εξουσία ή πνευματική υπεροχή ή ότι διαθέτουν κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο ή χάρισμα που θα τους επιτρέψει στην συνέχεια να ερμηνεύσουν γεγονότα, κείμενα κι εμπειρίες όπως αυτοί επιθυμούν.

Απαίτηση καθαρότητας : Η θέα του κόσμου είναι μαύρη ή άσπρη και τα μέλη προτρέπονται συνεχώς στη συμμόρφωση με την ιδεολογία της ομάδας πασχίζοντας για την τελειότητα. Εδώ, η μύηση στην ενοχή και την ντροπή είναι ένα ισχυρό εργαλείο ελέγχου.

Εξομολόγηση : Οι αμαρτίες, όπως ορίζονται από την ομάδα, πρέπει να εξομολογούνται είτε μπροστά σε μια προσωπική οθόνη είτε δημόσια, στην ομάδα. Η εμπιστευτικότητα απουσιάζει : " αμαρτίες ", " κακές συνήθειες " και ¨ λάθη " συζητώνται κι αξιοποιούνται από τους αρχηγούς της ομάδας.

Ιερή επιστήμη : Η δοξασία ή η ιδεολογία της ομάδας, θεωρείται η τελευταία Αλήθεια, πάνω από κάθε ερώτηση ή αμφισβήτηση. Ο αρχηγός είναι ο εκπρόσωπος του Θεού ή όλης της κοινωνίας, υπεράνω κριτικής.

Νέα γλώσσα : Η ομάδα ερμηνεύει ή χρησιμοποιεί τις λέξεις και τις φράσεις με νέους τρόπους, έτσι ώστε να μη γίνονται κατανοητές από τους άλλους. Το ακατάληπτο συνίσταται σε κλισέ που ολοκληρώνουν τη σκέψη και χρησιμοποιούνται για ν' αλλοιώσουν τη διαδικασία σκέψης των μελών, ώστε να συμμορφωθούν στον τρόπο σκέψης της ομάδας.

Η δοξασία πάνω από το άτομο : Οι προσωπικές εμπειρίες των μελών υποτάσσονται στην ιερή επιστήμη και αν αντιτίθενται σ' αυτή πρέπει να ερμηνευθούν εκ νέου ώστε να συμφωνούν με την ιδεολογία της ομάδας.

Διάθεση της ύπαρξης : Η ομάδα έχει το προνόμιο ν' αποφασίσει ποιος δικαιούται να ζήσει και ποιός όχι. Συνήθως, αυτό δεν είναι κυριολεκτικό, σημαίνει όμως ότι ο εξωτερικός κόσμος δεν έχει επίγνωση, είναι αφώτιστος κι έτσι, για να σωθεί, θα πρέπει να προσηλυτισθεί στην ιδεολογία της ομάδας. Αν κάποιος δεν προσχωρεί ή ασκεί κριτική στην ομάδα, τότε τα μέλη πρέπει να τον απορρίψουν. Με αυτό τον τρόπο, ο εξωτερικός κόσμος χάνει την αξιοπιστία του. Επιπλέον, όταν κάποιο μέλος εγκαταλείπει την ομάδα, απορρίπτεται επίσης.

Το 1999, στο βιβλίο του " Καταστρέφοντας τον κόσμο για να τον σώσεις : Aum Shinrikyo, Η αποκαλυπτική βία κι η Νέα, Ολοκληρωτική Τρομοκρατία ", ο Lifton κατέληξε ότι η αναμόρφωση της σκέψης είναι δυνατή χωρίς τη χρήση βίας ή τον ψυχικό καταναγκασμό.

Πηγές στοιχείων : Free dictionary, Pbs.org, Wikipedia.

Μετάφραση από τ' αγγλικά : Σ. Πάνου, Δεκέμβριος 2009.

Οι νευρώνες αντίληψης του χρόνου

Πηγή στοιχείων : Science daily.

Νοητικός έλεγχος

Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, ο υπνωτισμός είχε γίνει μόδα στα αριστοκρατικά παρισινά σαλόνια. Σ' αυτή τη λιθογραφία της εποχής, ο υπνωτιστής Πουϊσεγκύρ δίνει την εντολή σ' έναν υπνωτισμένο να πιεί νερό από ένα πιάτο σαν το σκύλο, ενώ ο Μαρκήσιος κι η συντροφιά του παρακολουθούν τη σκηνή.

Ο νοητικός έλεγχος είναι ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών τακτικών που υπονομεύουν ή ανατρέπουν τον έλεγχο της σκέψης, της συμπεριφοράς, των συναισθημάτων ή των αποφάσεων ενός ατόμου.
Αποτελεί κεντρικό αντικείμενο μελέτης των ψυχολόγων, των νευροεπιστημόνων και των κοινωνιoλόγων, και μεταξύ τους υπάρχει ένα πλήθος αμφιλεγόμενων απόψεων και μεθόδων με τις οποίες μπορεί να επιτευχθεί ( με τρόπο που γίνεται άμεσα ή όχι αντιληπτός ).
Το θέμα του νοητικού ελέγχου έχει συζητηθεί σχετικά με την θρησκεία, την πολιτική, τους αιχμάλωτους πολέμου, τον ολοκληρωτισμό, τις άκρως μυστικές δραστηριότητες κατασκοπείας, την διαχείρηση των νευρικών κυτάρων, τη δογματική λατρεία, την τρομοκρατία, την γονική αποξένωση, ακόμα και το σύνδρομο του κακοποιημένου ανθρώπου.

Ως νόμιμη τακτική άμυνας απορρίφθηκε από το δικαστήριο στην περίπτωση της Patty Hearst, και σε άλλα δικαστήρια για περιπτώσεις στις οποίες είχαν εμπλακεί Νέα Θρησκευτικά Κινήματα.
Τα ζητήματα νοητικού ελέγχου εγείρουν επίσης ηθικά ερωτήματα που συνδέονται με την ελεύθερη βούληση.
Οι θεωρίες νοητικού ελέγχου βασίζονται στην προϋπόθεση ότι μια εξωτερική πηγή μπορεί να επηρεάσει δραστικά ή και να ελέγξει τη σκέψη, τη συμπεριφορά ή την συνείδηση ενός ατόμου. Οι θεωρίες αυτές έχουν ηθικές και νομικές συνέπειες. Το πιο απλό παράδειγμα νοητικού ελέγχου είναι ίσως ο υπνωτισμός, μια πρακτική ευρέως αποδεκτή για λόγους ψυχαγωγίας και ψυχολογικής αποκατάστασης.

Περιεχόμενα :
1. Θεωρητικά μοντέλα και μέθοδοι
1.1. Το μοντέλο αναμόρφωσης της σκέψης του Lifton
1.2. Οι θεωρίες νοητικού ελέγχου του William Sargant
1.3. Οι προϋποθέσεις νοητικού ελέγχου της Margaret Singer
1.4. Το μοντέλο BITE του Steven Hassan
1.5. Τακτικές κοινωνικής ψυχολογίας
1.6. Ο επηρεασμός της κοινωνικής ψυχολογίας σύμφωνα με τον Stahelski
1.7. Παρασυνειδησιακή διαφήμιση
2. Λατρευτικά δόγματα και νοητικός έλεχος : αντιπαραθέσεις
3. Νόμιμες εκδόσεις

Πηγές στοιχείων : Free dictionary, Γιώργης Καραφουλίδης , Υπνωτισμός, Δρόμων 2007.

Μετάφραση από τ' αγγλικά : Σ. Πάνου, Αύγουστος 2009.

Ιστορία της ανατομίας - 6

Χειρουργείο από απόσταση

Φοιτητής του Κέντρου Έρευνας Ames της NASA στην Καλιφόρνια, κάνει πρακτική εξάσκηση εικονικού χειρουργείου πάνω σε τρισδιάστατη εικόνα ποντικού. Η NASA ελπίζει ότι τα εργαλεία αυτά θα χρησιμεύσουν μια μέρα για την θεραπεία των άστροναυτών και των ταξιδιωτών του διαστήματος.

Έτσι δημιουργήθηκαν οι βάσεις της σύγχρονης βιολογικής και λειτουργικής χειρουργικής, που αν και πρέπει ν' αναφέρεται πάντα στην τοπογραφική ανατομία ως πολύτιμο οδηγό για το δρόμο που πρέπει ν' ακολουθήσει το νυστέρι για να φτάσει στα πιο βαθιά κρυμμένα όργανα, απαιτεί ωστόσο μελέτη που θα παίρνει υπόψη της όχι μόνο τα δεδομένα της φυσιολογικής και παθολογικής ανατομίας, αλλά κι εκείνα που παρέχει η φυσιολογία ( μελέτη των οργανικών λειτουργιών ), η ακτινολογική ανατομία και προπάντων η δυναμική, ζωντανή παρατήρηση των οργάνων, όπως γίνεται κατά τη διάρκεια των χειρουργικών επεμβάσεων.

Οι ερευνητές επομένως, συγκεντρώνοντας την προσοχή τους στην παρατήρηση των ζώντων οργάνων, που υπόκεινται στους φυσικούς νόμους της φυσιολογίας, επεξεργάστηκαν εκ νέου τα δεδομένα της παθολογίας κι απέδειξαν ότι για την πλήρη γνώση ενός οργάνου, δεν αρκεί μια απλή ανατομή, δεν αρκεί να γνωρίζουμε τ' όνομά του, τη θέση του, την εξωτερική κι εσωτερική του διαμόρφωση ( μορφολογία ), τις σχέσεις του, λιγότερο ή περισσότερο στενές, με άλλα κοντινά όργανα, αλλά είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τη σημασία που το όργανο αυτό έχει μέσα στη γενική μορφολογία.

Τον καθορισμό αυτό κατέστησε δυνατό η βοήθεια που πρόσφερε η συγκριτική ανατομία κι η εμβρυολογία : η πρώτη υποδεικνύοντας τις αργές και διαδοχικές μεταμορφώσεις που υφίστανται τα όργανα στο πέρασμα - δια της ζωολογικής κλίμακας - από το ένα στο άλλο ζωϊκό είδος ( φυλογενητική ανάπτυξη ) κι η δεύτερη, αποκαλύπτοντας τα διάφορα στάδια από τα οποία πέρασαν, στο μεμονωμένο άτομο, τα όργανα, από την εποχή της διαφοροποιήσεώς τους ως την πλήρη ανάπτυξή τους ( οντογενητική ανάπτυξη ).

Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, National Geographic.

Ιστορία της ανατομίας - 5

Απόδοση φόρου τιμής στον Pasteur από το γαλλικό περιοδικό Le Petit Journal, το 1895. Η κορδέλα του αγγέλου φέρει την αφιέρωση " από ένα ευγνώμων σύμπαν ".

Τον 18ο και 19ο αιώνα, η τεχνική πρόοδος και η απαγκίστρωση της επιστημονικής σκέψης από προκαταλήψεις φιλοσοφικής ή θεολογικής φύσης, οδήγησαν στην κατάταξη της τεράστιας ποσότητας των πληροφοριών που είχαν συγκεντρωθεί και στην υποδιαίρεση της ανατομίας σε πολλούς ιδιαίτερους κλάδους.

Έγινε ήδη λόγος για τη μικροσκοπική και χειρουργική ανατομία που εγκαινιάστηκαν τον 17ο αιώνα. Η όλο και λεπτομερέστερη μελέτη της τεχνικής χειρουργικής, οδήγησε στη διάκριση της ανατομίας σε θεωρητική και πρακτική και προσέδωσε μεγάλη σημασία στην τοπογραφική ανατομία, που είχε ανάμεσα στους πρώτους θεράποντές της τον Βιτσένζο Μαλακάρνε ( 1744 - 1816 ) και τον Αντόνιο Σκάρπα ( 1752 - 1823 ). Την ανατομικοκλινική μέθοδο μελέτης του πτώματος ως το ασφαλέστερο μέσο έρευνας των ανατομικών αλλοιώσεων που προκάλεσε η νόσος, εισήγαγε ο Τζιοβάνι Μπατίστα Μοργκάνι ( 1682 - 1771 ).

Εμφανίζεται έτσι η παθολογική ανατομία που πήρε αυτό το όνομα γιατί σκοπός της ήταν η διαπίστωση κι η εξήγηση των παθολογικών καταστάσεων με την εξέταση των ανατομικών μεταβολών που αυτές προκαλούν στα όργανα και στους ιστούς, μεταβολές υπεύθυνες, με τη σειρά τους, για τις λειτουργικές αλλοιώσεις που συνθέτουν την κλινική εικόνα κάθε αρρώστιας. Με αυτόν τον τρόπο έγιναν οι μεγάλες ανακαλύψεις της κυτταρικής παθολογίας ( δηλαδή των εσώτερων αλλοιώσεων των κυττάρων, των ιστών και των οργάνων ) , χάρη στο έργο του Ρούντολφ Βίρχωφ ( 1821 - 1902 ) και οι όχι λιγότερο σημαντικές γύρω στους υπεύθυνους παράγοντες ( βακτηρίδια, μικρόβια ) των λοιμωδών νόσων, με το έργο του Λουί Παστέρ ( 1822 - 1895 ) και του Ρόμπερτ Κωχ ( 1843 - 1910 ).

Εξάλλου, ο Ξαβιέ Μπισά ( 1711 - 1802 ) συγγραφέας της Γενικής ανατομίας εφηρμοσμένης στην φυσιολογία και την ιατρική, άνοιγε το δρόμο για τη συστηματική ανατομία του ανθρώπου, που προχωρώντας στη μέλέτη των φαινομένων της ζωής των κυττάρων, έφθανε στον ελπιδοφόρο δρόμο της καλλιέργειας των ιστών. Έτσι, από την κλασσική " στατική " ανατομία του παρελθόντος, έγινε δυνατό βαθμιαία το πέρασμα στη σύγχρονη " δυναμική " ανατομία. Αυτή την κατεύθυνση ακολούθησε κι η κλινική ανατομία, που έχοντας αντλήσει ως τότε τις παρατηρήσεις της μόνο από το πτώμα, παρουσίαζε αναγκαστικά μια πραγματικότητα παραμορφωμένη, τείνοντας να εμφανίσει αμετάβλητες καταστάσεις, ακινητοποιημένες από τον θάνατο, ενώ η ζωή είναι κίνηση, αλλαγή μορφής και θέσης.
Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, Το βιβλίο των επιστημών, Αλεξάνδρεια 2005.

Ιστορία της ανατομίας - 4

Rembrand , Μάθημα ανατομίας ( 1632 )

Στον πίνακα αυτό απεικονίζεται ο διάσημος Ολλανδός γιατρός , ανατόμος και συγγραφέας σημαντικών έργων Νικόλαος Τούλπ ( 1593 – 1674 ), περιβαλλόμενος από τους μαθητές του.

Βασιλική Πινακοθήκη της Χάγης

Η νέα ανατομία της Αναγέννησης κι ειδικά οι εργασίες του Βεσάλιου απέδειξαν ότι ο Γαληνός είχε άδικο και τόνισαν την ανάγκη μιας εξαρχής αντιμετώπισης του προβλήματος.
Ο Άγγλος Γουίλιαμ Χάρβεϊ, που σπούδασε στην Πάδουα, θα συνδυάσει την ανατομική παράδοση της Ιταλίας με το νέο ενδιαφέρον για τη μηχανική και την πειραματική επιστήμη, που άρχισε να γεννιέται στην Αγγλία. Το έργο του Περί της κίνησης της καρδιάς και του αίματος στα ζώα ( Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus, 1628 ) είναι ταυτόχρονα πραγματεία ανατομίας και φυσιολογίας, όπου δίπλα στα συνηθισμένα προβλήματα ανατομής και την περιγραφή μεμονωμένων οργάνων, γίνεται μια πραγματική έρευνα του μηχανισμού της κυκλοφορίας του αίματος, έρευνα που βασίζεται σε πειράματα στα οποία το σώμα θεωρείται σαν μια υδραυλική μηχανή.
Η εφεύρεση του μικροσκοπίου επέτρεψε στον Marcello Malpigni ( 1628 – 1694 ) μ’ αποδείξει τη θεωρία του Χάρβεϊ περί της κυκλοφορίας του αίματος και ν’ ανακαλύψει την πιο λεπτή υφή των διάφορων οργάνων, δημιουργώντας έτσι τη μικροσκοπική ανατομική μελέτη.
Από την πλευρά του, ο σύγχρονος του Gaspare Axelli ( 1608 – 1692 ) επεσήμανε τα λεμφαγγεία, που περιέγραψε αργότερα ο Paolo Mascagni από την Πίζα (1752 – 1815 ) ενώ ο χειρούργος της Ρώμης Bernardino Gheca ( 1620 – 1690 ) δημοσίευσε μια συλλογή ανατομικών πληροφοριών, στην οποία για πρώτη φορά αναφέρεται ο όρος της χειρουργικής ανατομίας.
Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972 κι οι ιατοσελίδες που ήδη αναφέρθηκαν.

Ιστορία της ανατομίας - 3

Γενικός ανατομικός πίνακας του ανθρωπίνου μυϊκού συστήματος, από το έργο του Βέλγου Andreas Vesalius " De Humani Corpus Fabrica ", 1543.
Κατά βάθος κριτική του Γαληνού, έκανε ο Βέλγος γιατρός Αντρέας Βεσάλιος. Για χρόνια εργάστηκε αδιάκοπα ανατέμνοντας πτώματα και περιέγραψε με λεπτομέρειες την εσώτερη δομή του ανθρωπίνου σώματος, επεξηγώντας τις εργασίες του με σχέδια, από τα οποία άλλα έκανε ο ίδιος κι άλλα ο Βέλγος Γιαν Βαν Καλκάρ, μαθητής του Τισιανού.

Η εργασία του Περί κατασκευής του ανθρωπίνου σώματος δημοσιεύτηκε στη Βασιλεία το 1543, τον ίδιο χρόνο με το Περί περιστροφής των ουρανίων σωμάτων του Κοπέρνικου και είναι το πρώτο πραγματικό σύγγραμμα ανατομίας που βασίστηκε σε απ' ευθείας παρατήρηση του ανθρωπίνου σώματος. Η διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στους γιατρούς, καλλιτέχνες κι ερευνητές, ξένους και Ιταλούς, και το έργο του συνεχίστηκε από αντάξιους οπαδούς του, μεταξύ των οποίων ο Gabrielle Falloppio ( 1523 - 1562 ) , διάσημος για τις μελέτες του γύρω από τους οφθσλμοκίνητους μυς, στο τύμπανο και στα γεννητικά όργανα, καθώς κι ο Gerolamo De Fabrizio D' Acquapedente ( 1533 - 1619 ) που δίδαξε Ανατομία στην Πάδουα επί 50 χρόνια, έκτισε το ανατομικό αμφιθέατρο - που υπάρχει ακόμα - και μνημονεύεται για την ακριβή περιγραφή των φλεβικών βαλβίδων.

Από τότε, η εξέλιξη της ανατομίας δεν γνώρισε ανάπαυλα. Ο Berengario Da Carpi στη Μπολώνια κι ο Βαρθολομαίος Ευστάχιος στη Ρώμη προώθησαν τις γνώσεις για τη σκωληκοειδή απόφυση και το θύμο ο ένας, για τους ακουστικούς πόρους ο άλλος. Ο Ευστάχιος είναι επίσης ονομαστός για την ακριβή εικονογράφηση των Ανατομικών πινάκων του ( Tabulae anatomicae ).
Πηγή στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972 κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκε.

Ιστορία της ανατομίας - 2

Σελίδα άπό το βιβλίο χειρουργικής του Ρογήρου από το Σαλέρνο, όπου εικονίζονται ασθενείς που περιμένουν τη σειρά τους για να δεχτούν ιατρική περίθαλψη. Κατά τον 12ο αιώνα, η Ιταλική πόλη του Σαλέρνο απέκτησε την την πρώτη ιατρική σχολή της Ευρώπης.

Τον 11ο αιώνα σημειώθηκε μια αναβίωση του ενδιαφέροντος για τη μελέτη του ανθρωπίνου σώματος στην Ιταλία, στην περίφημη Ιατρική του Σαλέρνο, χάρη στην εργασία ενός Σαρακηνού, του Κωνσταντίνου του Αφρικανού, ο οποίος κατά την παραμονή του στο μοναστήρι του Κασσίνο είχε μεταφράσει λατινικά τα κείμενα των Ελλήνων γιατρών, που τα γνώριζε από Αραβικές μεταφρασεις.

Αργότερα, πλήθος γιατρών του Μεσαίωνα, διακύρηξαν ότι η ανατομία είναι το ουσιαστικό βάθρο της χειρουργικής, όπως είχε υποστηρίξει κι ο ίδιος ο Γαληνός, όταν έγραφε πως " από άγνοια της ανατομίας μπορεί να είμαστε υπερβολικά δειλοί στις εύκολες εγχειρίσεις, ασύνετοι και τολμηροί στις πιο δύσκολες κι αβέβαιες ".

Αποφασιστικό στοιχείο για την ανάπτυξη της ανατομικής επιστήμης υπήρξε ένα διάταγμα ( 1240 ) του Φρειδερίκου Β', που θέσπισε ως υποχρεωτική την πρακτική εξάσκηση στην ανατομία στην Ιατρική σχολή της Νεάπολης. Ύστερα από μισό και πλέον αιώνα, στη Μπολώνια, ο Μοντίνο Ντε Λιούτσι έκανε τις πρώτες ανατομές πτωμάτων για διδακτικούς σκοπούς και το 1316 δημοσίευσε ένα μικρό εγχειρίδιο περί αυτοψίας.

Στην Αναγέννηση, την πρόοδο των ανατομικών μελετών ευνόησε, εκτός από το ιδιαίτερο κλίμα της εποχής, η εκ νέου " ανακάλυψη " των πρωτοτύπων ελληνικών και λατινικών κειμένων και μια καινούργια στάση της Εκκλησίας απέναντι στην ανατομή των πτωμάτων.

Μεγάλο ενδιαφέρον για τη δομή του ανθρωπίνου σώματος εκδηλώνουν κασλλιτέχνες όπως ο Άλμπρεχτ Ντύρερ, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ραφαήλ κι ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ιδιαίτερα τα ανατομικά σχέδια του Λεονάρντο αποτελούν μια από τις σοβαρότερες προσφορές στην προσπάθεια ν' απαλλαγεί η ανθρωπότητα από την αδιαφιλονίκητη αυθεντία του Γαληνού. Οι μελέτες του Λεονάρντο για το μυϊκό σύστημα, οι πρωτότυπες μέθοδοι ανατομής, οι ανατομικές του ανακαλύψεις, τον τοποθετούν μεταξύ των μεγαλύτερων ανατόμων.
Πηγές στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, Το βιβλίο των επιστημών, Αλεξάνδρεια 2005 κι οι ιστοσελίδες που ήδη αναφέρθηκαν.

Ιστορία της ανατομίας - 1

Σε αυτό το κύπελλο απεικονίζεται μια σκηνή από την Ιλιάδα, όπου ο Αχιλλέας επιδένει το τραύμα του Πάτροκλου. Εκτός από την τρυφερότητα και τη φιλία μεταξύ των δύο ανδρών δείχνει και τον τρόπο που περιθάλπεται το τραύμα.

Αποσπασματικές ανατομικές παρατηρήσεις συναντώνται στην προϊστορία όλων των λαών, γιατί ανταποκρίνονται στο έμφυτο ενδιαφέρον κάθε ανθρώπινου όντος να ερευνά και να γνωρίζει ορισμένα στοιχεία για τη " θυσία " των ζώων, των οποίων ο " διαμελισμός " ( ανατομή ) προηγήθηκε της ανατομής του ανθρώπου.

Αν κι ο σεβασμός των αρχαίων για τα ανθρώπινα πτώματα αναχαίτησε την ώθηση προς την έρευνα και τη γνώση, ανατομικές έρευνες είχαν γίνει ήδη μεταξύ του 600 και του 350 π.Χ. στην Ελλάδα, όχι μόνο από τον Αλκμέονα τον Κροτωνιάτη ( 6ος π.Χ. αιώνας ), που μερικοί θεωρούν πατέρα της ανατομίας, αλλά κι από τον Εμπεδοκλή, τον Αναξαγόρα, τον Ασκληπιό και τον Αριστοτέλη.

Πραγματική πρόοδος όμως της πρακτικής ανατομίας σημειώθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα, με την Αλεξανδρινή σχολή, ιδιαίτερα χάρη στο έργο του Ηροφίλου, ο οποίος μελέτησε με επιμέλεια την ανατομία σε ανθρώπινα πτώματα, έκανε τη διάκριση των νεύρων σ' αισθητικά και κινητικά και τοποθέτησε στον εγκέφαλο την έδρα της νόησης και το κέντρο του νευρικού συστήματος. Δυστυχώς τα τρία βιβλία του Περί Ανατομίας χάθηκαν και στερήθηκε έτσι η ανθρωπότητα από γνώσεις και χρειάστηκαν 1800 χρόνια για να τις ανακτήσει πάλι.

Ο σύγχρονός του Ερεσίστρατος ανακαλυψε ότι οι φλέβες κι οι αρτηρίες ξεκινούν από την καρδιά κι όχι από το συκώτι. Κι ο ίδιος ο Γαληνός, που γεννήθηκε στην Πέργαμο γύρω στο 130 μ.Χ. κι έζησε για πολύ στη Ρώμη, αναγκάστηκε να πάει στην Αλεξάνδρεια για να έχει τη δυνατότητα να τελειοποιήσει τις ανατομικές του μελέτες, που είχαν ωστόσο το μειονέκτημα ότι μετέφεραν στον άνθρωπο παρατηρήσεις που είχαν γίνει σε ζώα.

Ο Γαληνός έκανε μια συστηματική μελέτη σχετικά με τα οστά, και τα βιβλία του θεωρήθηκαν ως η καλύτερη επιτομή ανατομίας της κλασσικής αρχαιότητας. Η τεράστια αυθεντία που του αναγνωρίστηκε, σε όλο τον Μεσαίωνα, μαζί με τις ηθικολογικές και θρησκευτικές προκαταλήψεις ( θεωρούσαν ασέβεια την ανατομή των πτωμάτων ). Ούτε οι Άραβες, που τόσο είχανε προοδεύσει στην ιατρική, μπόρεσαν ν' αφοσιωθούν στην πρακτική ανατομία, εξ αιτίας ανάλογων θρησκευτικών προκαταλήψεων : ο Κανόνας της Ιατρικής του Αβικένα, που δημοσιεύτηκε γύρω στο 1000 μ.Χ., αν και περιέχει πολυάριθμες πληροφορίες, όχι καινούργιες άλλωστε, αναφέρεται κυρίως στην ανατομία των ζώων.

Πηγή στοιχείων : Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.2, 1972, Dr. John Stevenson, Η ιστορία της Ευρώπης, Κ. Κωστόπουλος, 2005, κι οι ιστοσελίδες που ήδη αναφέρθηκαν.

Ο εγκέφαλος ως δίκτυο νευρώνων

Εγκεφαλικά κύτταρα

Θεωρητικά, ο εγκέφαλος είναι ένας πομπός μέσω του οποίου εκπέμπονται οι σκέψεις μας με τη μορφή μικροσκοπικών ηλεκτρικών σημάτων κι ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Η χρήση όμως αυτών των σημάτων για να διαβαστούν οι σκέψεις του ανθρώπου που τις κάνει είναι προβληματική.

Πρώτον, τα σήματα αυτά είναι εξαιρετικά ασθενή και κυμαίνονται στο φάσμα των μιλιβάτ. Δεύτερον, τα σήματα είναι ασυνάρτητα και σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι αδύνατο να τα ξεχωρίσουμε από τον θόρυβο. Το συνοθύλευμα αυτό μας επιτρέπει να αλιεύσουμε αδρές μόνο πληροφορίες σχετικά με τις σκέψεις μας.

Τρίτον, ο εγκέφαλός μας δεν έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως δεκτης ανάλογων μηνυμάτων από άλλους εγκεφάλους με τη χρήση αυτών των σημάτων. Με άλλα λόγια, εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε κεραίες. Τέταρτον, ακόμη κι αν μπορούσαμε να λάβουμε αυτά τα ασθενή σήματα, θα ήταν αδύνατο να τα απωδικοποιήσουμε. Με βάση την καθιερωμένη νευτώνεια και μαξγουελιανή φυσική, η τηλεπάθεια μέσω ραδιοκυμάτων είναι ανέφικτη.

.

Θερμοδυναμική χαρτογράφηση του εγκεφάλου

Θα μπορούσε όμως, μια φουτουριστική έκδοση της συσκευής MRI, να διαβάσει συγκεκριμένες σκέψεις, λέξη προς λέξη και εικόνα προς εικόνα, όπως θα έκανε ένας αυθεντικός τηλεπαθητικός ; Η απάντηση σ' αυτό το ερώτημα δεν είναι σαφής.

Σ' έναν ψηφιακό υπολογιστή, οι υπολογισμοί έχουν τυπικό χαρακτήρα κι υπακούουν σ' ένα ιδιαίτερα άκαμπτο σύνολο κανόνων. Ο ψηφιακός υπολογιστής υπακούει στους νόμους μιας " μηχανής Τούρινγκ " δηλαδή μιας συσκευής που περιλαμβάνει μια κεντρική μονάδα επεξεργασίας ( CPU ) , εισαγόμενα κι εξαγόμενα δεδομένα. Ο κεντρικός επεξεργαστής ( για παράδειγμα ένας επεξεργαστής Pentium ) εκτελεί ένα συγκεκριμένο σύνολο χειρισμών των εισαγόμενων στοιχείων και παράγει ένα εξαγόμενο. Άρα η " σκέψη " επικεντρώνεται τοπικά στη CPU.

Ο εγκέφαλός μας όμως, διαφέρει από ένα ψηφιακό υπολογιστή : δεν διαθέτει επεξεργαστή Pentium ούτε CPU, ούτε λειτουργικό σύστημα Windows. Ακόμα κι αν αφαιρέσουμε ένα μόνο τρανζιστοράκι από τον κεντρικό του επεξεργαστή, το πιθανότερο είναι ότι θα τον αχρηστεύσουμε. Αντίθετα, υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις ανθρώπων με αχρηστευμένο τον μισό εγκέφαλο, στους οποίους αναλαμβάνει όλη τη δουλειά ο άλλος μισός.

.

Μικροτσίπ * νευρικών κυττάρων
* ( ολοκληρωμένα κυκλώματα )

Ομάδα νευρικών κυττάρων ( κίτρινο ) που έχει αναπτυχθεί πάνω σε μικροτσίπ πυριτίου. Το πείραμα είναι μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα ηλεκτρονικό κύκλωμα με τον συνδυασμό ζωντανού νευρικού ιστού και ηλεκτρονικού υπολογιστή. Τέτοια ερευνητικά προγράμματα μπορεί να οδηγήσουν τελικά στην ανάπτυξη μικροτσίπ που θα μπορούν να εμφυτεύονται στον εγκέφαλο για ν' αντικατασταθούν κατεστραμμένα νευρικά δίκτυα.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος μοιάζει στην πραγματικότητα περισσότερο με μια μηχανή που μαθαίνει : μ' ένα " δίκτυο νευρώνων " που συνεχώς αλλάζει συνδέσεις μόλις μάθει μια νέα δραστηριότητα.

Οι μελέτες που έγιναν με την βοήθεια του Λειτουργικού Μαγνητικού Τομογράφου ( fMRI ) έχουν επιβεβαιώσει ότι οι σκέψεις μας δεν επικεντρώνονται σ' ένα σημείο, όπως συμβαίνει στις μηχανές Τούρινγκ, αλλά απλώνονται σε μεγάλο μέρος του εγκεφάλου, τυπικό γνώρισμα ενός δικτύου νευρώνων. Τα αποτελέσματα του FMRI δείχνουν ότι η σκέψη μοιάζει στην πραγματικότητα μ' ένα παιχνίδι πινγκ - πονγκ, καθώς διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου ενεργοποιούνται διαδοχικά και η ηλεκτρική δραστηριότητα πετάγεται από το ένα σημείο στο άλλο.

Επειδή οι σκέψεις είναι αποκεντρωμένες και διάσπαρτες σε πολλά τμήματα του εγκεφάλου, το ιδανικό που μπορούν ενδεχομένως να πετύχουν οι επιστήμονες είναι να συντάξουν ένα λεξικό σκέψεων. Με άλλα λόγια, να εντοπίσουν την ακριβή αντιστοιχία ανάμεσα στις σκέψεις και σε συγκεκριμένα μοτίβα του fMRI.

Παρότι η πλήρης αντιστοίχηση ανάμεσα σ' αυτά τα μοτίβα και τις σκέψεις ίσως παραμείνει για πάντα ανέφικτη, ένα λεξικό της σκέψης θα μπορούσε να ορίσει με ακρίβεια το γενικό πλαίσιο των σκέψεων για τα συγκεκριμένα αντικείμενα. Τα μοτίβα σκέψης fMRI θα μπορούσαν με τη σειρά τους να χαρτογραφηθούν σ'ένα χάρτη νευρώνων, ο οποίος θα δείχνει ακριβώς ποιοι νευρώνες ενεργοποιούνται για το σχηματισμό κάποιας συγκεκριμένης σκέψης στον εγκέφαλο.

.

Τα νευρωνικά ευφυτεύματα θα προσφέρουν στους ανθρώπους ενισχυμένη μνήμη και πλήρη πακέτα πληροφορίας όπως για παράδειγμα μια ξένη γλώσσα ή η εκμάθηση του περιεχομένου ενός βιβλίου μέσα σε λίγα λεπτά. Αυτοί οι " ισχυροποιημένοι " άνθρωποι, θα έχουν μικρή ομοιότητα μ' εμάς.

Εάν είναι πιθανό μια μέρα να μπορούμε να διαβάσουμε το γενικό πλαίσιο των σκέψεων ενός άλλου ανθρώπου, μήπως θα ήταν επίσης δυνατό να κάνουμε και το αντίθετο, δήλαδή να προβάλλουμε τις σκέψεις μας στο μυαλό του ; Η απάντηση φαίνεται πως είναι " ναι υπό προϋποθέσεις ". Τα ραδιοκύματα μπορούν να εκπέμπονται απευθείας στον ανθρώπινο εγκέφαλο και να διαγείρουν περιοχές που γνωρίζουμε ότι ελέγχουν συγκεκριμένες λειτουργίες. Οι έρευνες όμως προς αυτή την κατεύθυνση εξακολουθούν να βρίσκονται σε πολύ πρώϊμο στάδιο.
Ποια είναι όμως η πιθανή εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα στις επόμενες δεκαετίες ή αιώνες ; Είναι βέβαιο ότι οι δυνατότητες της επιστήμης να αναλύει τη διαδικασία της σκέψης θα αυξάνονται με γωμετρική πρόοδο. Λόγω όμως της φύσης του εγκεφάλου και των σκέψεων, η επιστήμη τελικά θ' αντιμετωπίσει ένα ακόμα εμπόδιο : τον ίδιο τον εγκέφαλο. Έτσι, παρότι θα διεισδύει όλο και βαθύτερα στις σκέψεις μας, επιτρέποντας την αποκρυπτογράφηση ορισμένων διεργασιών τους, δεν θα μπορέσει ποτέ να τις " διαβάσει " με την απόλυτη ακρίβεια που υπόσχεται η επιστημονική φαντασία.

Πηγές στοιχείων : Μίτσιο Κάκου, Η φυσική του ανέφικτου, Αβγό 2009, Robert Winston, Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006, Stephen Hawking, Το σύμπαν σ' ένα καρυδότσουφλο , Κάτοπτρο 2001 κι οι ιστοσελίδες που ήδη αναφέρθηκαν.

Τηλεπάθεια

Ο Ισαάκ Ασίμοφ σε θρόνο με παραστάσεις των έργων του

Η τεράστια δύναμη που θα απολάμβανε ένας άνθρωπος με αυθεντικές τηλεπαθητικές ικανότητες αναδεικνύεται στη σειρά - θρύλο του Ισαάκ Ασίμοφ Η Γαλαξιακή Αυτοκρατορία, έργο που θεωρείται από πολλούς ένα από τα σπουδαιότερα έπη επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών.

Η Γαλαξιακή Αυτοκρατορία που κυβερνά επί χιλιετίες τον Γαλαξία βρίσκεται στα πρόθυρα της καταστροφής και της κατάρρευσης. Μια μυστική οργάνωση επιστημόνων, που ονομάζεται Δεύτερο Θεμέλιο, προβλέπει με βάση περίπλοκες εξισώσεις ότι η Αυτοκρατορία θα καταρρεύσει, βυθίζοντας τον πολιτισμό σε μια σκοτεινή περίοδο που θα κρατήσει 30 χιλιάδες χρόνια. Οι επιστήμονες εκπονούν ένα περίπλοκο σχέδιο βασιζόμενοι στις εξισώσεις τους, θέλοντας να περιορίσουν τη διάρκεια αυτού του πολιτισμικού μεσαίωνα σε λίγες μόνο χιλιάδες χρόνια. Ακολουθεί η καταστροφή.

Οι περίπλοκες εξισώσεις των επιστημόνων απέτυχαν να προβλέψουν ένα μοναδικό γεγονός, τη γέννηση ενός μεταλλαγμένου με το όνομα Mule, ο οποίος έχει την ικανότητα να ελέγχει το νου των άλλων, ακόμα κι όταν βρίσκονται σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Χάρη στην ικανότητα αυτή, είναι σε θέση να υφαρπάξει τα ηνία της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας. Ο Γαλαξίας είναι καταδικασμένος να περιπέσει σε 30 χιλιάδες χρόνια χάους και αναρχίας εαν δεν εμποδιστεί ο συγκεκριμένος τηλεπαθητικός.

.

Τα στοιχεία

Παρότι η επιστημονική φαντασία είναι γεμάτη ιστορίες στις οποίες πρωταγωνιστούν τηλεπαθητικοί, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πεζή. Καθώς οι σκέψεις είναι ιδιωτικές και αόρατες, επί αιώνες τσαρλατάνοι κι απατεώνες εκμεταλλεύονται τους αφελείς και τους εύπιστους.

Σε μια από τις διασημότερες υποθέσεις τηλεπάθειας, ο εμπλεκόμενος είναι ένα ζώο : ο Έξυπνος Χανς. Ο Έξυπνος Χανς ήταν ένα άλογο - θαύμα, το οποίο συνάρπαζε το κοινό της Ευρώπης στη δεκαετία του 1890. Το κοινό θαύμαζε την ικανότητά του να εκτελεί περίπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς. Ζητούσες για παράδειγμα από τον Έξυπνο Χανς να διαιρέσει το 48 με το 6 και το άλογο χτυπούσε το πόδι του 8 φορές. Ο Έξυπνος Χανς μπορούσε μάλιστα να διαιρεί και να πολλαπλασιάζει, να προσθέτει κλάσματα, να συλλαβίζει, ακόμα και ν' αναγνωρίζει μουσικές νότες. Οι οπαδοί του έλεγαν πως είτε ήταν ευφυέστερος από πολλούς ανθρώπους είτε μπορούσε τηλεπαθητικά να διαβάζει το μυαλό των άλλων.

Ο Έξυπνος Χανς δεν συμμετείχε σε κάποια έξυπνη κατεργαριά. Η εκπληκτική ικανότητά του στις αριθμητικές πράξεις είχε ξεγελάσει και τον ίδιο τον εκπαιδευτή του. Το 1904, ο διαπρεπής καθηγητής ψυχολογίας C. Strumpf κλήθηκε να εξετάσει το άλογο και δεν κατάφερε να εντοπίσει το παραμικρό προφανές σημάδι απάτης ή κρυφής επικοινωνίας με το άλογο, φουντώνοντας ακόμη περισσότερο τη γοητεία που ασκούσε στο κοινό.

Τρία χρόνια αργότερα, όμως, ο μαθητής του Strumpf, ο ψυχολόγος Oscar Pfungst, διεξήγαγε πολύ πιο διεξοδικά τεστ και τελικά αποικάλυψε το μυστικό του Έξυπνου Χανς : το μόνο που έκανε στην πραγματικότητα ήταν να παρακολουθεί τις ανεπαίσθητες αλλαγές στην έκφραση του εκπαιδευτή του. Το άλογο χτυπούσε τις οπλές του μέχρι ν' αλλάξει ελάχιστα η έκφραση στο πρόσωπο του εκπαιδευτή του και τότε σταματούσε.

Ο Έξυπνος Χανς δεν μπορούσε να διαβάσει το μυαλό των ανθρώπων ούτε να κάνει αριθμητικές πράξεις. Ήταν απλώς ένας οξυδερκής παρατηρητής του προσώπου των ανθρώπων.

.

Παρτίδα πόκερ

Υπό μία έννοια κι οι χαρτοπαίκτες μπορούν να διαβάσουν το μυαλό των άλλων*. Όταν βλέπουμε κάτι που μας ευχαριστεί, συνήθως οι κόρες των ματιών μας διαστέλλονται. Όταν αντίθετα βλέπουμε κάτι ανεπιθύμητο, οι κόρες των ματιών μας συστέλλονται.

Οι χαρτοπαίκτες μπορούν να διαβάσουν τα συναισθήματα των αντιπάλων τους σε μια παρτίδα πόκερ, προσπαθώντας να δουν αν τα μάτια τους διαστέλλονται ή συστέλλονται. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που πολλοί χαρτοπαίκτες φορούν γυαλιά ηλίου : θέλουν να προστατεύσουν τις κόρες τους από τα αδιάκριτα βλέμματα.

* Μπορούμε να καταλάβουμε σε γενικές γραμμές τη νοητική κατάσταση ενός ανθρώπου, ανιχνεύοντας την ακριβή διαδρομή που ακολουθεί το περιπλανώμενο μάτι καθώς εξετάζει μια φωτογραφία. Στέλνουμε μια λεπτή ακτίνα φωτός στο βολβό του ματιού και προβάλλουμε την αντανάκλασή της σ' ένα τοίχο. Καταγράφοντας τη διαδρομή που ακολουθεί η αντανάκλαση στον τοίχο, μπορούμε στη συνέχεια ν' αναπαραστήσουμε μ' ακρίβεια τι κοιτάζει το άτομο που εξετάζει τη φωτογραφία ( εάν για παράδειγμα η φωτοραφία δείχνει κάποιο πρόσωπο, συνήθως το μάτι του παρατηρητή κινείται γρήγορα μεταξύ των ματιών του προσώπου. Έπειτα πηγαίνει στο στόμα, επιστρέφει πίσω στα μάτια κα μόνο στο τέλος βλέπει συνολικά τη φωτογραφία ).
Όταν κάποιος βλέπει μια φωτογραφία, μπορούμε να υπολογίσουμε το μέγεθος που έχουν οι κόρες των ματιών του και άρα να συμπεράνουμε αν οι σκέψεις του είναι ευχάριστες ή δυσάρεστες την ώρα που σαρώνει επι μέρους τμήματα της εικόνας. ( Ένας δολοφόνος για παράδειγμα, θα βιώσει έντονα συναισθήματα όταν δει μια φωτογραφία του τόπου του εγκλήματος και θα σαρώσει την ακριβή θέση του πτώματος. Μόνο ο δολοφόνος κι η αστυνομία, όμως, θα μπορούσαν να γνωρίζουν την ακριβή θέση του πτώματος).

Πηγές στοιχείων : Μίτσιο Κάκου, Η φυσική του ανέφικτου, Αβγό 2009, Wikipedia, Φωτογραφική κοινότητα.

Ερμηνεία συναισθημάτων

Καθρέφτισμα

Βλέποντας κάποιον να κλαίει, ακόμα και σε ταινία, μπορεί να νοιώσουμε έναν κόμπο στον λαιμό ή δάκρυα ν' αναβλύζουν.
Οι άνθρωποι ξέρουν καλά να ερμηνεύουν την έκφραση του προσώπου των άλλων, γεγονός που εξηγεί την τάση μας ν' αναπαράγουμε αυτόματα τα συναισθήματα των άλλων. Σύμφωνα με μελέτες, όταν βλέπουμε ένα χαμογελαστό πρόσωπο, οι μύες του προσώπου μας αρχίζουν να συσπώνται. Αλλά τι γίνεται με την ικανότητά μας ν' ανιχνεύουμε τα " ψεύτικα " συναισθήματα ;

Μερικοί άνθρωποι έχουν καλή αίσθηση για το πότε η έκφραση του προσώπου κι η γλώσσα του υπόλοιπου σώματος δεν ταιριάζουν. Άλλοι θεωρούν ότι τα γνήσια συναισθήματα ανιχνεύονται πιο δύσκολα. Παρ' όλ' αυτά, η αδυναμία ανάγνωσης των συναισθημάτων του άλλου μπορεί να είναι κοινωνικά χρήσιμη, γιατί επιτρέπει στις σχέσεις να κυλούν ομαλότερα : η φήμη μας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να καταστραφεί εάν αποδεικνυόταν ότι όλα τα κοπλιμέντα που κάνουμε στο αφεντικό, στους ανωτέρους μας, τους συζύγους, τους εραστές ή τους συναδέλφους μας είναι ψεύτικα.

Η δοκιμασία ανίχνευσης ψεύδους μετρά τα σωματικά στοιχεία του συναισθήματος όπως ο αυξημένος καρδιακός παλμός, ο ρυθμός της αναπνοής κι ο ιδρώτας. Βασίζεται στον ισχυρισμό ότι μια αντίδραση του νευρικού συστήματος είναι ευκολότερο ν' ανιχνευθεί και δυσκολότερο να ξεγελάσει από οποιαδήποτε αντίστοιχη αλλαγή στην έκφραση του προσώπου.

Ο ανιχνευτής ψεύδους στη σημερινή του μορφή είναι αναξιόπιστος. Σε κάποιους καταγράφεται μια συναισθηματική αντίδραση απλώς και μόνο επειδή ήταν αμήχανοι ή νευρικοί. Εκτός αυτού, οι καθ' έξη ψεύτες μπορεί να μην αναστατώνονται όταν ψεύδονται, συνεπώς ο ανιχνευτής ψεύδους δεν μπορεί να καταλάβει πότε εκφράζουν ψευδή συναισθήματα.

Οι ανιχνευτές ψεύδους μπορούν να ξεγελαστούν επίσης από τους ψυχοπαθείς, οι οποίοι δεν αισθάνονται καμία ενοχή για τις πράξεις τους : η πιο γνωστή περίπτωση είναι αυτή του κατά συρροή δολοφόνου Garry Ridway, που ξεγελούσε εύκολα όλους τους ανιχνευτές ψεύδους στους οποίους τον υπέβαλε η αστυνομία. Λέγεται ότι είχε σκοτώσει 50 γυναίκες.

Πηγές στοιχείων : Robert Winston, Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006, Μίτσιο Κάκου, Η φυσική του ανέφικτου, Αβγό 2009.

Το είδα γω τ' όνειρο...

Οι τρεις ηλικίες της γυναίκας

Gustav Klimt 1908

Λάδι σε μουσαμά 180Χ180 εκ.

Εθνική Πινακοθήκη σύγχρονης τέχνης, Ρώμη

Οι ονειρικές σκέψεις δεν διατυπώνονται με τα λιτά λεκτικά σχήματα που πεοτιμούν οι σκέψεις μας, αλλά παριστάνονται συνήθως μ' ένα τρόπο συμβολικό, παρόμοιο με τη γεμάτη εικόνες γλώσσα των ποιητών.

Δεν είναι δύσκολο να βρούμε τους λόγους για τον βαθμό μεταμφίεσης της έκφρασης των ονειρικών σκέψεων. Το περιεχόμενο του ονείρου αποτελείται συνήθως από ανάγλυφα περιστατικά. Οι ονειρικές σκέψεις πρέπει λοιπόν να υποστούν πρώτα την κατάλληλη διαφοροποίηση ώστε να μπορούν να παρουσιαστούν κατά παρόμοιο τρόπο στη συνέχεια. Ας φανταστούμε για παράδειγμα ότι πρέπει ν' αντικαταστήσουμε ένα σημαντικό πολιτικό άρθρο ή μια αγόρευση στο δικαστήριο με μια σειρά σκίτσα : τότε καταλαβαίνουμε εύκολα τις μεταβολές που είναι υποχρεωμένη να επιφέρει η διεργασία του ονείρου στις ονειρικές σκέψεις, ώστε ν' αναπαρασταθούν στο περιεχόμενο του ονείρου σαν περιστατικά.

Το ψυχικό υλικό, που περιλαμβάνεται στις ονειρικές σκέψεις, περιέχει συχνά αναμνήσεις από κάποια εντυπωσιακά βιώματα - πολλές φορές από την πρώιμη παιδική ηλικία - που κι αυτά τα έχουμε συλλάβει ως περιστατικά με συνήθως οπτικό περιεχόμενο. Όπου μπορεί, το συστατικό των ονειρικών σκέψεων ασκεί μια καθοριστική επίδραση πάνω στη διαμόρφωση του περιεχομένου του ονείρου, δρώντας κατά κάποιο τρόπο σαν σημείο αποκρυστάλλωσης, που πότε προσελκύει, πότε διανέμει το υλικό των ονειρικών σκέψεων.

Το περιστατικό που περιγράφει το όνειρο συχνά δεν είναι άλλο από μια επανάληψη ενός παρόμοιου βιώματος, το οποίο όμως παρουσιάζεται τροποποιημένο και περιπλεγμένο από διάφορες προσθήκες. Αντίθετα, σε σπάνιες περιπτώσεις, το όνειρο αναπαριστάνει πιστά και χωρίς προσθήκες σκηνές από την πραγματικότητα.

Το περιεχόμενο του ονείρου δεν αποτελείται όμως από αποκλειστικά από περιστατικά : συχνά περιλαμβάνει και μη αφομοιωμένα κλάσματα από οπτικές εικόνες, ομιλίες, ακόμα και κομμάτια από αναλλοίωτες σκέψεις. Οι ονειρικές σκέψεις αποδείχνονται έτσι ένα ψυχικό σύμπλεγμα με ιδιαίτερα περίπλοκη δομή. Τα μέρη αυτού του συμπλέγματος συνδέονται με ποικίλλες λογικές σχέσεις : σχηματίζουν πρώτο και δεύτερο πλάνο, όρους, παρεκβάσεις, σχόλια, αποδεικτικούς συλλογισμούς κι αντιρρήσεις. Σχεδόν κατά κανόνα, δίπλα σ' ένα συλλογισμό υπάρχει κι ο διαμετρικά αντίθετός του.

.

Κρεβάτι - πεταλούδα

Emil Galle 1901

Ξύλο με ένθετα μαργαριταριών

Μουσείο της σχολής του Nancy

Αυτό το υλικό δεν στερείται κανένα από τα χαρακτηριστικά που μας είναι γνωστά από τη σκέψη του ξυπνητού ατόμου. Αν τώρα πρόκειται απ' όλ' αυτά να σχηματιστεί ένα όνειρο, αυτό το ψυχικό υλικό : α) συμπιέζεται ώστε να συμπυκνωθεί σημαντικά, β) θρυμματίζεται εσωτερικά και υφίσταται μεταθέσεις ώστε να δημιουργηθούν κατά κάποιο τρόπο νέες επιφάνειες και γ) δέχεται την εκλεκτική επίδραση των συστατικών εκείνων στοιχείων, που είναι περισσότερο κατάλληλα να σχηματιστεί ένα περιστατικό. Οι λογικοί δεσμοί που συγκρατούσαν μέχρι αυτή τη στιγμή το ψυχικό υλικό χάνονται, ενώ το υλικό αυτό μεταμορφώνεται σε περιεχόμενο του ονείρου.

Η διεργασία του ονείρου περιλαμβάνει κι επεξεργάζεται μονάχα το αντικειμενικό, κατά κάποιο τρόπο, περιεχόμενο των ονειρικών σκέψεων, είναι δουλειά της ανάλυσης ν' αποκαταστήσει τη συνάρτηση που κατέστρεψε η διεργασία του ονείρου.

Τα εκφραστικά μέσα του ονείρου μπορούν λοιπόν να χαρακτηριστούν φτωχικά σε σύγκριση με τα εκφραστικά μέσα που διαθέτει η γλώσσα των σκέψεών μας. Αλλά το όνειρο δεν χρειάζεται να παραιτηθεί ολοκληρωτικά από την απόδοση των λογικών σχέσεων που συνδέουν τις ονειρικές σκέψεις : καταφέρνει συχνά ν' αντικαθιστά τις σχέσεις αυτές με τυπικα χαρακτηριστικά της δικής του υφής.

Το όνειρο επιβεβαιώνει την αδιάψευστη συνάρτηση ανάμεσα σε όλα τα κομμάτια των ονειρικών σκέψεων, καταρχήν με το να συνενώνει όλο αυτό το υλικό σ' ένα περιστατικό. Αναπαριστάνει τη λογική συνάρτηση με την προσέγγιση στον χώρο και τον χρόνο, σαν τον ζωγράφο που συγκέντρωσε όλους τους ποιητές στον πίνακα του Παρνασσού, κι ας μη βρέθηκαν ποτέ στην κορυφή ενός βουνού, επειδή συνδέονται εννοιολογικά.

Με τον ίδιο τρόπο παριστάνει και τις λεπτομέρειες, και συχνά, όταν δύο στοιχεία βρίσκονται κοντά - κοντά στο περιεχόμενο του ονείρου, αυτό εγγυάται ότι και τα αντίστοιχά τους στοιχεία στις ονειρικές σκέψεις βρίσκονται σε ιδιαίτερα στενή συνάρτηση μεταξύ τους. Εδώ αξίζει να παρατηρηθεί ότι για όλα τα όνειρα που παράγονται την ίδια νύχτα, κατά την ανάλυσή τους αποδεικνύεται πως προέρχονται από τον ίδιο κύκλο σκέψεων.

.

Αυτοπροσωπογραφία με την L' Umanite

Salvador Dali 1923

Η αιτιώδης σχέση ανάμεσα σε δύο σκέψεις ή δεν παριστάνεται καθόλου ή αντικαθίσταται με την κατά σειρά παράταξη δύο τμημάτων του ονείρου με συχνά διαφορετικό μήκος. Συχνά η αναπαράσταση αυτή είναι ανάποδη, γιατί η αρχή του ονείρου παριστάνει το συμπέρασμα, το τέλος του την προϋπόθεση. Η άμεση μεταμόρφωση ενός πράγματος σ΄ένα άλλο στο όνειρο φαίνεται ν' αναπαριστάνει τη σχέση αιτίας κι αποτελέσματος.

Το όνειρο ποτέ δεν διατυπώνει δύο εναλλακτικές προτάσεις με τη μορφή μιας διάζευξης ( ή το ένα ή το άλλο ) : περιλαμβάνει και τις δύο σαν να είναι ισότιμες. Κατά την ερμηνεία του πρέπει να τις δεχόμαστε αθροιστικά ( και το ένα και το άλλο ).

Παραστάσεις που βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους, στο όνειρο εκφράζονται με το ίδιο κατά προτίμηση στοιχείο.* Το " δεν "φαίνεται να μην υπάρχει για το όνειρο. Η αντίθεση ανάμεσα σε δύο σκέψεις, εκκφράζεται με το να μετατρέπεται ένα άλλο κομμάτι από το περιεχόμενο του ονείρου - κατά κάποιο τρόπο αναπληρωματικό - στο αντίθετό του. Όταν στο όνειρο εμποδιζόμαστε να κάνουμε μία κίνηση, παριστάνει κι αυτό την αντίθεση ανάμεσα σε δύο διαφορετικές παρορμήσεις, μια σύγκρουση θελήσεων.

Ο μηχανισμός της διεργασίας του ονείρου ευνοεί μια μοναδική λογική σχέση : τη σχέση ομοιότητας, κοινότητας, συμφωνίας. Οι περιπτώσεις αυτές χρησιμεύουν σαν στηρίγματα στη διεργασία του ονείρου ώστε να συμπυκνώσει σε μια νέα ενότητα οτιδήποτε μπορεί να τις εμφανίζει.

Τα όνειρα λοιπόν υφίστανται μια λιγότερο ή περισσότερο προσεκτική διεργασία. Άλλα έμειναν λιγότερο ή περισσότερο πιστά στο " κείμενο " που ακολουθούν κι άλλα δέχτηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την επίδραση των διάφορων βοηθητικών μέσων που διαθέτει η διεργασία του ονείρου.

*Αξίζει να σημειωθεί ότι διάσημοι γλωσσολόγοι ισχυρίζονται ότι οι πιο παλιές γλώσσες χρησιμοποιούσαν γενικά την ίδια λέξη για να εκφράσουν εκ διαμέτρου αντίθετα νοήματα ( δυνατός - αδύναμος, μέσα - έξω κλπ).

Πηγές στοιχείων : Sigmund Freud, Όνειρο και τηλεπάθεια, Επίκουρος 1983, G.C. Argan, Σύγχρονη τέχνη 1770/1970, Sansoni 1981 , Dali, Frame tree pubblishing 2006.

Σώμα : ανθρώπινα χαρακτηριστικά

Το ξεκίνημα της ζωής

Σπερματοζωάρια συνωστίζονται γύρω από ένα ωάριο προσπαθώντας να διεισδύσουν σε αυτό. Αν κάποιο επιτύχει, θα ενωθεί με το ωάριο και μπορεί να δημιουργηθεί ένας νέος άνθρωπος.

Είμαστε μέρος του ζωικού βασιλείου κι ανήκουμε σε μια ομάδα ζώων, γνωστή ως πρωτεύοντα, που περιλαμβάνει τους ανθρωποειδείς πιθήκους ( που είναι οι στενότεροι συγγενείς μας ) και τους πιθήκους. Τα πρωτεύοντα, με τη σειρά τους ανήκουν σε μια μεγαλύτερη ομάδα ζώων, τα θηλαστικά.
Για να καταλάβουμε πως λειτουργούν οι άνθρωποι, είναι χρήσιμο να δούμε τα κοινά χαρακτηριστικά και τις σημαντικές διαφορές με άλλα μέλη της ομάδας.
Οι άνθρωποι έχουν θερμό αίμα και σωματικό τρίχωμα, χαρακτηριστικά κοινά με τα άλλα θηλαστικά. Επίσης, όπως όλα σχεδόν τα θηλαστικά, γεννάμε ζώντα νεογνά, τα οποία θηλάζουμε. Δεν είμαστε τα μόνα πρωτεύοντα που μπορούμε να κρατήσουμε το ανώτερο τμήμα του σώματός μας όρθιο, αλλά η ευσταθής ισορροπία μας στα δύο πόδια είναι ασύγκριτη.
Η δομή και η διάταξη των οστών στα άκρα μας είναι παρόμοια σε πολλά πρωτεύοντα. Όπως εμείς, κι άλλα πρωτεύοντα έχουν μάτια στο πρόσθιο τμήμα του προσώπου τους, τρισδιάστατη όραση και διακρίνουν εξίσου καλά τα χρώματα. Παρ’ όλ’ αυτά, το ανθρώπινο σώμα, που εξελίχθηκε μέσα σε εκατομμύρια χρόνια από τότε που αποσπαστήκαμε από τους στενότερους συγγενείς μας, έχει κάποιες σημαντικές διαφορές.
Το ανθρώπινο χέρι είναι εξειδικευμένο για πολλές εργασίες, όπως η επιδέξια χρήση εργαλείων. Τα ανθρώπινα πέλματα είναι τροποποιημένα έτσι, ώστε να αντέχουν όλο το βάρος του κινούμενου σώματος.
Την πιο σημαντική απ’ όλες τις διαφορές παρουσιάζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του και είναι πολύ μεγαλύτερος αναλογικά με το μέγεθος του σώματος, από οποιουδήποτε άλλου συγκρίσιμου είδους.

Πηγή στοιχείων : Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006

Σώμα και μυαλό

Σώμα

Το ανθρώπινο σώμα παρουσιάζει διαφορές στο μέγεθος και το σχήμα. Παρά τις λιγοστές διαφορές ανάμεσα στα φύλα, είμαστε όλοι κατασκευασμένοι σύμφωνα με το ίδιο ανατομικό μοντέλο. Κάτω από το δέρμα υπάρχουν τα ίδια αλληλοεπικαλυπτόμενα στρώματα μυών στις ίδιες θέσεις.

Βαθύτερα, τα οστά είναι πέρα από κάθε αμφιβολία αναγνωρίσιμα ως ανθρώπινα : η σπονδυλική στήλη που μας κρατά σε πιο όρθια θέση από άλλα ζώα, οι πολύπλοκες αρθρώσεις των οστών των χεριών και των ποδιών, το κρανίο με τα πεπλατυσμένα μετωπιαία οστά.

Τα εσωτερικά όργανα των ανθρώπων - όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά και τα έντερα - μοιάζουν πάρα πολύ και λειτουργούν σύμφωνα με τους ίδιους εσωτερικούς ρυθμούς.

Σώμα : γενικά

Η κατασκευή του σώματος

DNA

Κύτταρα και συστήματα

Στήριξη και κίνηση

Ο σκελετός

Δομή κι ανάπτυξη των οστών

Αρθρώσεις

Μύες

Αναπνοή και κυκλοφορία

Αναπνοή

Κυκλοφορία

Καρδιά

Αίμα

Σωματική ενέργεια

Διάσπαση της τροφής

Από το στόμα στο στομάχι

Απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών

Το συκώτι

Διήθηση αποβλήτων

Άμυνα κι αποκατάσταση

Πρώτη γραμμή άμυνας

Καταπολέμηση των ασθενειών

Αποκατάσταση κι αντικατάσταση

Έλεγχος του σώματος

Νευρικό σύστημα

Εγκεφαλικές και νευρικές συνδέσεις

Νευρικά κύτταρα

Ορμόνες

Οι αισθήσεις

Όραση

Ακοή κι ισορροπία

Αφή, όσφρηση και γεύση

Αναπαραγωγή

Γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα

Ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα

Σεξ και σύλληψη

Γονίδια και κληρονομικότητα

Κύηση

Τοκετός

.

Μυαλό

Ο νους είναι ο πλούτος της ανθρωπότητας. Οι περισσότεροι σύγχρονοι επιστήμονες πιστεύουν πως ό,τι θεωρούμε ως νου και εγκέφαλο αποτελεί μια ενότητα, αλλά ο όρος " νους " συχνά αναφέρεται στις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες : συλλογή, αποθήκευση κι επεξεργασία πληροφοριών.

Ακόμη, θεωρείται ότι αφορά κι άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες όπως το συναίσθημα, τη συνείδηση, η γλώσσα και η νόηση κι όχι τις καθαρά σωματικές όπως η αναπνοή. Ο ανθρώπινος νους έχει παρεξηγηθεί επί μακρόν. Ακόμη και σήμερα, οι περισσότεροι από εμάς υποτιμούμε πολύ τη δύναμή του.

Νους : γενικά

Πως λειτουργεί ο νους

Συνείδηση

Πρόσληψη πληροφοριών

Μάθηση

Μνήμη

Πρόσβαση στη μνήμη

Σκέψη

Συναίσθημα

Γλώσσα

Ο ατομικός νους

Προσωπικότητα

Νοημοσύνη

Φύλο και σεξ

Νομίζω ότι ήλθε ο καιρός να γνωρίσουμε τους εαυτούς μας... Μια σειρά αναρτήσεων από το βιβλίο " Άνθρωπος " κι άλλα βιβλία για την σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία.

Πηγή στοιχείων : Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006

Το φυσικό όχημα της συνείδησης

Το νευρικό δίκτυο

Ο εγκέφαλος κι ο νωτιαίος μυελός σχηματίζουν το κεντρικό νευρικό σύστημα ( κίτρινο ). Όλα τα νεύρα που εκπορεύονται από τις δομές αυτές ( πράσινο ) σχηματίζουν το περιφερειακό νευρικό σύστημα.

Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός
Δομή 2006

" Για να καταλάβουμε τις διαδικασίες του μυαλού, πρέπει κατ' αρχήν να έχουμε μιά ιδέα του μηχανισμού μέσω του οποίου έρχεται σε επαφή με το σώμα.
Σ' όλη του την έκταση, ο οργανισμός μας είναι ένα δίκτυο εξιδεικευμένων ινών οι οποίες μεταφέρουν τα νευρικά σήματα από τα όργανα των αισθήσεων στο κεντρικό νευρικό σύστημα του εγκεφάλου και της σπονδυλικής στήλης, κι από κει στους μύες, τους αδένες και τ' άλλα όργανα αντίδρασης. Τα αισθητήρια όργανα λαμβάνουν τις αισθήσεις, οι νευρικές ίνες τις μεταδίδουν. Το κεντρικό νευρικό σύστημα μοιάζει με τηλεφωνικό κέντρο όπου ανταλλάσονται οι πληροφορίες και οι μύες, οι αδένες και τ' άλλα όργανα εκτελούν τα " συμπεράσματα " του εγκεφάλου.
Τα αισθητήρια όργανα αποτελούνται από κύτταρα ή ομάδες κυττάρων που έχουν εξιδεικευθεί να αντιλαμβάνονται ξεχωριστές εντυπώσεις. Αυτό σημαίνει ότι όταν δέχονται ερεθίσματα συμβαίνουν αλλαγές - πιθανόν χημικού τύπου - στο εσωτερικό τους , οι οποίες εκλύουν ενέργεια ηλεκτρικής φύσης που τρέχει κατά μήκος των νευρικών ινών όπως τρέχει το ρεύμα σ' ένα καλώδιο. Προς το παρόν όμως, ( 1930 ) οι γνώσεις μας για τη φύση των νευρικών διεγέρσεων είναι ελάχιστες.

.

Νευρώνες

Οι νευρώνες, όπως τα περισσότερα κύτταρα, έχουν ένα κυτταρικό σώμα που περιέχει έναν πυρήνα και διάφορες εσωτερικές δομές, όπως τα μιτοχόνδρια που παράγουν ενέργεια. Τυπικά, οι νευρώνες έχουν έναν άξονα, μια μακριά προεκβολή με διακλαδώσεις που μεταδίδει νευρικές διεγέρσεις, και πολλούς - μπορεί και 200 - κοντύτερους κλάδους που παραλαμβάνουν διεγέρσεις, τους δενδρίτες.

Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός

Δομή 2006

Όπως όλοι οι ζωντανοί ιστοί, το νευρικό σύστημα αποτελείται από εκατομμύρια εξιδεικευμένα κύτταρα που λέγονται νευρώνες. Τα κύτταρα αυτά αποτελούνται από ένα κύριο κυτταρικό σώμα με δύο συνήθως προεκβολές. Η μία από αυτές έχει μιά μάζα από ίνες που διακλαδώνονται όπως οι ρίζες ενός φυτού και λέγεται δενδρίτης. Η άλλη αποτελείται από ένα μακρύ νήμα, το οποίο καταλήγει σε δύο μέρη - όπως ξετυλίγεται το μαλλί πλεξίματος - και λέγεται άξονας.
Οι απολήξεις του άξονα του ενός κυττάρου διαπλέκονται με τους δενδρίτες του άλλου κυττάρου κι η νευρική διέγερση που τρέχει προς τα κάτω στις νευρικές ίνες, πηδά το κενό με τον ίδιο τρόπο που το ηλεκτρικό ρεύμα πηδά το διάστημα ανάμεσα στα άκρα μιας λυχνίας.

Όλες αυτές οι διαπλεκόμενες ίνες - εκατομμύρια τον αριθμό - διακλαδώνονται σε κάθε μέρος του σώματος, σχηματίζοντας το πιο θαυμαστό σύστημα επικοινωνίας. Όπως θα δούμε αργότερα, ο έλεγχος της επικοινωνίας αυτής γίνεται από το νευρικό σύστημα που αποτελείται από τον εγκέφαλο, τον νωτιαίο μυελό και τα νεύρα, καθώς και το ενδοκρινικό σύστημα, που αποτελείται από εξιδεικευμένους αδένες που παράγουν ορμόνες.

.

Σκελετικοί μύες

Τα στρώματα του σκελετικού μυός αλληλοκαλύπτονται σε πολύπλοκη διάταξη. Αυτά που βρίσκονται κάτω ακριβώς από το δέρμα και το υποδόριο λίπος καλούνται επιπολής ( επιφανειακοί ) και τα κάτω από αυτά, εν τω βάθει ( στο βάθος ). Η διαστρωμάτωση αυτή προσφέρει πρόσθετη δύναμη, στήριξη κι ευλυγισία σ' ολόκληρο τον σκελετό.

Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός
Δομή 2006

Οι μύες συντίθενται από μακριά, ατρακτοειδή κύτταρα που έχουν την ικανότητα να συστέλλονται. Χημικές αλλαγές συμβαίνουν σταθερά στις ουσίες τους. Διαποτίζονται από αίμα και λύμφο που μεταφέρουν υλικά τροφής κι απομακρύνουν τ' απόβλητα που παράγουν κατά τη δραστηριότητά τους.
Οι θρεπτικές αυτές ουσίες - οι οποίες είναι χημικά συστατικά οργανωμένα σε σφαιρίδια - είναι αποθηκευμένες στο σώμα του κυττάρου και κάθε φορά που δέχονται μια νευρική διέγερση εκρύγνηνται. Τρόπος του λέγειν, διαλύονται στα χημικά μέρη που τις συνιστούν και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής η ενέργεια που τις δημιούργησε ελευθερώνενται, εκτελώντας το έργο για το οποίο είναι φτιαγμένος κάθε ξεχωριστός μυς.

Οι αδένες είναι οι χημικοί του σώματος και στα χωνευτήρια των μικροσκοπικών τους κυττάρων πραγματοποιούν την υπέροχη διαδικασία της ζωντανής χημείας στην οποία βασίζονται όλες οι ζωτικές μας λειτουργίες. Η ποσότητα κι η ποιότητα των προϊόντων τους ελέγχεται από το νευρικό σύστημα το οποίο ρυθμίζει κάθε σωματική διαδικασία. "

Πηγές στοιχείων : Dion Fortune, Ο μηχανισμός του νου και το βιβλίο που είδη αναφέρθηκε.

Μετάφραση από τ' αγγλικά : Σοφία Πάνου, Ιανουάριος 2009.